(Aos amigos do Ateneo El Acebuche en Málaga)
Nos últimos anos do franquismo e os primeiros da transición foi un lugar común da esquerda política, ainda que sobre todo sindical, chamar á unidade como fórmula necesaria e suficiente para derrotar á ditadura e os seus acólitos sobrevindos. En realidade, porén, baixo esa hipotética declinación de converxencia integral o que se agochaba era non tanto un desexo de unidade (un para todos) mas de unicidade (todos para un). É dicir, a pretensión por parte das forzas maioritarias de subordinar ás outras aos seus exclusivos intereses. A “unidade da esquerda” así entendida foi o particular endemismo do antifranquismo naqueles confusos e turbulentos tempos.
Agora as urxencias da esquerda institucional, falsa e emerxente, volven ao rego baixo etiquetas distintas e ás veces distantes, que van desde a recauchutada “fronte popular” que postula o líder de EU Cayo Lara, ao pé do seu propio cadalso, até a máis aseada “unidade popular” que abandera a marca Podemos a nivel autonómico. Unha oportunista oferta izada ante o inesperado éxito das chamadas plataformas cidadanistas no plano local, ámbito inicialmente desprezado polo plabismo e o seu cortexo na súa proposta de “asaltar os ceos”.
Porén, os endemismos pola esquerda de novo e vello cuño máis intrigantes están noutros escenarios e pasan por ser categorías necesarias e suficientes para alcanzar a ambicionada alternancia respecto ao poder hexemónico da dereita antiga e vindeira. Trátase de asideros ideolóxicos común e relixiosamente aceptados polos que se desliza unha especie de expresión política placeba que actúa como cegadora “opio do pobo”. Unha enumeración simples destes endemismos de derradeira xeración incluiría: o esquerdismo, o anticapitalismo, as maiorías e o abaxismo. Non é que sexan valores baleiros. Para nada. O que ocorre é que son condicións necesarias pero non suficientes. Son supostos, divinas palabras. Imos ver.
O “esquerdismo” en si próprio, ontolóxicamente, só visa unha posición estratéxica que arrinca do lugar que durante a revolución francesa ocuparon os constituíntes na asemblea do “Xogo da pelota”, segundo estivesen ao carón ou ao outro da presidencia. Por tanto, historicamente o esquerdismo é unha afirmación de antidereitismo. Defínese, pois, por reacción, como contravalor, como “voto útil”. Velaí o famoso slogan “botar á dereita das institucións” das eleccións do 24M. Alomenos en primeira instancia, supedita a súa percepción identitaria a ir á contra, non a un programa de valores en si e para si. A proactividade é unha proposta colateral, adventicia.
Esa bipolaridade compulsiva e militante, levada ao extremo, di pouco no terreo da transformación social xusta e libertaria, e mesmo pode producir monstros se lla vai a man. Por pór un exemplo de actualidade: ten a esquerda que revogar a iniciativa do goberno do PP que fixo de España o primeiro país de Europa en recoñecer á Autoridade Palestina. Aplicar na xestión pública o basto ditado “o amigo do meu inimigo é o meu inimigo” (e viceversa), é un xesto de impotencia intelectual que chan pode conducir á melancolía. O esquerdismo é necesario mas non abonda.
Algo similar ocorre co celebrado anticapitalismo que tanto arraigamento, e con razón, ten entre as enunciacións políticas de esquerda. Até o punto que dicir esquerdismo leva asumir o anticapitalismo. Pero ben mirado pode significar unha *miope interpretación da realidade. Houbo e hai aínda hoxe anticapitalismo de dereita e de esquerda. Os vellos almanaques recolleron dúas manifestacións humillantes desta ralea no nazismo e o estalinismo, ambos os anticapitalistas estatistas á súa maneira, un anticomunista e o outro antifascista. E se botamos unha mirada á nosa contorna as cousas non marchan mellor. Aí está o rutilante anticapitalismo do goberno grego integrado por unha coalición radical de esquerda (Syriza) e un partido de extrema dereita xenófoba (ANEL), formacións ambas as unidas polo rexeitamento das políticas austericidas e neoliberais da Unión Europea. Por non falar, noutro rexistro, do apoio pechado da maioría dos grupos postfascistas europeos (desde a francesa Fronte Nacional ao húngaro Hobit) á política capitalista e belicista de Putin no conflito Ucraína-Crimea, surrealistamente “xustificado” polo oligarca ruso como “unha defensa do fascismo”. Condición necesaria pero non suficiente
As maiorías son outro dos “significantes baleiros” (continente sen contido) da esquerda, que diría un aproveitado clonista das teses máis populares de Ernesto Laclau. Segundo predícase “somos maioría”. A maioría sempre ten razón?. E mesmo, como fixo durante a última campaña electoral o PSOE, prométese “gobernar para a maioría”. Todas elas expresións e conceptos que remiten a unha indispensabel orixe democrática. Porque se o demo-kratia é o goberno do pobo e o pobo é a maioría social, que adoita coincidir co sector economicamente máis humilde da poboación, a maioría, ou sexa os de abaixo, convértese por dereito propio en “un dos nosos”. O que acontece é que no seu perfil máis puro esa concepción só visa unha continxencia cuantitativa, un elemento do que con gran lucidez Ricardo Mella denominou a “lei do número”.
Con certeza, desa maioría con carga ética que a esquerda historicamente representa a “a masa” (de votantes ou consumidores) hai un treito. Aínda que desde algúns pulpitos pretendan convencernos que é posible a existencia dunha “masa crítica” e unha “opinión pública alén da opinión publicada”, o certo e verdade é que o abaixismo (o goberno maioritario formulado de abaixo-acima, desde a base), non é unha garantía de democracia. A historia da humanidade está chea de falcatruadas lexitimadas polas bases. O recurso ao aval das maiorías para perpetrar desastres humanitarios é un tenebroso e abismal expediente x. Se unha maioría social pide que se aprobe a tortura, instáurese a pena de morte ou a lapidación para os blasfemos, por moi humillante que fóra numericamente, ese vivan as cadeas! carece da mínima valía democrática, e como ocorre cos best-seller son expresións que encobren a obediencia debida, a servidume voluntaria e a tentación totalitaria. Alén diso, xa sabemos dos estragos das maiorías absolutas sobre as minorías, aínda que non sempre lembramos de abondo que os avanzos civilizatorios case sempre os trouxeron ousadas minorías (o abolicionismo, o laicismo, o socialismo, o sufraxismo, o feminismo, o ecoloxismo, o igualitarismo de xénero, etc.).
Abonda ver eses índices de audiencia que algúns xornais deitan nas súas páxinas de televisión para pornos en garda desa excluínte construción social da realidade sobre o imaxinario maioritario. Segundo o diario El País, entre os espazos máis vistos nos dous días anteriores a escribir esta nota estaban “Sálvame de luxe”, “Master chef” e “Sobrevivientes”, senllas expresións da cultura popular que nos retrotraen á etapa da ditadura en que a película máis taquilleira era o bodrio homófobo “Non desearás al vecino del quinto”, por certo do mesmo guionista que a igualmente vitoreada “Cuéntame como pasó”. Quizais por iso cada vez máis a democracia é saboteada e solapada pola demoscopia. Condición necesaria mas non suficiente.
En por iso, nestes momentos de grandes esperanzas, posibles gatillazos e non poucas frustracións habería que repensar na coherencia medios-fins dese ecosistema que é a democracia de valores democráticos con auténticos demócratas que os fagan posibles. Rachar a súa cadea trófica con provisión de adesivos mentais mas sen respectar a cadea trófica da ética política pode implicar incubar máis do mesmo ainda que máis fondo e en diferido. A liberdade, a vida, a dignidade, o respecto ao hábitat e a democracia son, entre outros factores, parte do humus que se precisa para que o indispensabel decrescimento (político e económico), des-patriarcalización, des-urbanización, des-mercantilización e des-complexización acaden en plenitude os seus obxectivos emancipadores.
Hai máis verdade na decimado acebuche ( zambuxeiro, oliveira salvaxe) que no endemismo do oliveiral.
