Segundo ACNUR 60 millóns de persoas fuxiron dos seus fogares este ano. Só pola guerra en Siria producíronse 4 millóns de desprazados (Da imprensa)
O que hogano comunmente denominamos fascismo é unha expresión que se incorporou ao acervo cultural como o equivalente político da suprema calamidade, algo que nos causa repugnancia e temor con só mencionalo. Por iso abala que semellante compendio de desatinos que tan lóxico rexeitamento provoca estea neste intre chamando ás portas das nosas sociedades. Esta aparente incongruencia nasce da perigosa simplificación ideolóxica que tal “común denominador” operou sobre o conceito fonte do termo fascismo. A longo prazo, a trivialización do devandito fascismo metafórico actúa como un exorcismo que oculta os cantos de serea do fascismo sen atributos.
Como é posibel que despois de anos coa pancarta do “non pasarán” por bandeira da esquerda frontista, clamando contra os fascismos multiusos, perexil de todas as salsas contra a “lei mordaza” do Partido Popular, a Alemaña austericida de Merkel, o fanatismo sionista, o carácter mórbido do neoliberalismo capitalista ou do imperialismo ianqui, o fascismo realmente existente poida estar a piques de desembarcar nas institucións por vontade popular? Porque, por máis que atrapalladamente se nomeen eses fascismos de conveniencia, esquécese o feito fundamental de que a mentalidade fascista gana terreo precisamente entre esas mesmas masas ás que os sectores progresistas din protexer, representar e liderar. O fascismo italiano e o nazismo alemán (Partido Nacional Socialista Obreiro con todas as súas letras) non foron creación duns personaxes diabólicos que asaltaban o poder (Hitler, Mussolini, porque segundo o canon “antifascista” Stalin foi un revolucionario), nin cousa de misteriosos expedientes , senón un movemento de maiorías sociais que, a consecuencia do gran pánico do crac do 29, entregou os gobernos a patrióticos ditadores a tempo completo (Hitler tironou das urnas e Mussolini foi levado en alzas ao goberno pola multitude) nun intento por parte de amplos sectores da poboación de preservar a súa seguridade e status.
A irrupción do virus fascista, portanto, constata o fracaso dunha esquerda que foi incapaz de facer pedagoxía democrática para mudar a conciencia utilitarista (capitalista-mercantilista) da xente, obsesionada como estivo sempre e monotemáticamente en tomar o poder a calquera prezo. Na culta e glamurosa Francia a maior parte dos votantes da xenófoba Fronte Nacional (FN) de Lle Pen, nestes momentos na cabeza da preferencia do electorado, proceden das clases medias-baixas e, máis en concreto, de antigos afiliados e simpatizantes do Partido Comunista Francés (PCF). Dinámica que se retroalimenta na próspera Alemaña, onde case a metade das agresións de grupos neonazis contra inmigrantes e refuxiados producíronse no cinco Estados federados do Leste que integraban a antiga RDA.
Unha ollada crítica ao pasado recente en Europa sitúa no esquecemento da memoria as posibles causas destas patoloxías colectivas que voen polos seus foros. Segundo conta o historiador Tony Judt no epílogo do seu libro “Postguerra, o fascismo residual” en Francia e na que fose a antiga Alemaña oriental podería ter que ver co intento de limitar a responsabilidade da sociedade francesa a “a anomalía” do réxime de Vichy e a teima das autoridades do ex bloque soviético en “borrar calquera lembranza pública do holocausto”. Se o fascismo totalitario se abre paso por unha demanda que xorde dos estratos máis vulnerabeis da sociedade é sobre todo porque enfronte non existía un corta-fogo, nada realmente diferente e motivador como alternativa. Alén do grotesco tírate ti que me poño eu e viceversa.
A democracia, avergoña ter que repetilo, non consiste no insípido ritual de votar cada catro anos e o resto do tempo deitarse na folga. A democracia é un fértil e traballoso campo cheo de renuncias, esforzos e responsabilidade persoal, coroado por un sistema de valores inalienables (dignidade, liberdade, xustiza, etc.). Un exercicio diario e sostido de coherencia entre medios e fins, guiado por principios de autonomía da vontade, solidariedade, apoio mutuo, cooperación e respecto ao diferente. Unha paideia , en fin, que ten os seus inimigos declarados na competencia descarnada, o abuso de poder, o egoísmo, a ignorancia e tantos outros vectores que fan do ser humano unha mercadoría e do home un lobo para o home.
Pero iso non explica como é posible que o retorno do fascismo (neo, con novos hábitos) fágase aproveitando simultaneamente as bases tradicionais da dereita (a clase media vinda a menos) e da esquerda (o precariado da clase traballadora), irmanadas ambas as posicións pola crise, como xa ocorreu nos anos trinta nunha Alemaña que tiña o movemento obreiro máis poderoso do seu tempo. O problema está noutro lugar, e é cómplice coas dúas ideoloxías teoricamente contrapostas. Por iso é polo que a pregunta pertinente sexa: que secuela comparten dereita e esquerda, capitalismo de Estado e socialismo de Estado, que termina inoculando saídas de corte fascista en momentos de zozobra social? E a resposta é que as dúas estratexias identifícanse na mentalidade sumisa da poboación, á que adoutrinan, uniformizan e disciplinan nun lavado de cerebro que facilita o seu dirixismo político e consumista; a actitude obedente e acrítica; a fe cega nos de arriba e a súa pasividade como xenuínos actores sociais.
Esas premisas, que son as que aplican o partidos-aparello para institucionalizarse, constitúen o caldo de cultivo da servidume voluntaria que deixa á sociedade inerme, sen anticorpos nin defensas, en épocas traumáticas. Non é que as persoas nazan con ideas innatas conformistas que as predisponen a ser vítimas dos drones fascistas. O que ocorre é que o contexto político-económico-cultural da sociedade piramidal conspira nesa dirección. Dunha parte está o réxime de explotación capitalista que semaforiza as necesidades sobre un solipsista ter ou non ter, co consecuente correlato de magoantes desigualdades, paro, desdicha e exclusión. E do outro aparecen os partidos políticos como artefactos de poder e dominación, envorcados a captar o maior número de vontades á marxe da bondade ou desvarío das súas ofertas, con programas cada vez máis afastados do círculo virtuoso convivencial onde o home e a muller fosen a medida de todas as cousas. Con estas vimbias, o fascismo o único que engade ao apañar a testemuña que as masas lle ofrecen é pasar dun autoritarismo consensuado á militarización consentida de toda a sociedade. O resto vén rodado a través da engrenaxe do Estado-Leviatán.
Cando un sindicato ocúpase en exclusiva dos traballadores-clientes ou un goberno lexisla que os de casa primeiro e discute a asistencia sanitaria para a inmigración forzosa (norma felizmente desobedecida por case todas as autonomías), abónase o camiño para a mentalidade xenófoba que discrimina por razón de nacionalidade, raza, xénero, clase ou relixión. E como función crea o órgano, despois veñen quen se queixa de “os intrusos” que colapsan as urxencias hospitalarias ou os que se negan a sacrificar a súa tempada de esquí ou o convite da comuñón do seu neno reducindo o soldo para repartir traballo e salario cos desempregados. Degradacións todas elas que, como unha pinga malaia, escoltan o retorno dos bruxos.
Nestes momentos de tentación totalitaria sería bo lembrar que todos nalgún momento sentímonos estranxeiros. As xeracións que nos precederon padeceron dous exilios: un exilio político en campos de concentración de Francia e Alxeria, e un exilio económico que levou a millóns de emigrantes a buscarse a vida por media Europa. Mentres, os que ficaron en España padeceron o “exilio interior” con que o franquismo cuñaba aquel apartheid nacionalcatólicista. Da mesma forma que cando os representados se deixan suplantar polos seus representantes ábrese o camiño para gobernos despóticos, o fascismo cobra carta de natureza cando o individualismo posesivo neurotiza ao suxeito autónomo e moral, aniquilando calquera indicio de sociedade civil.
(Nota. Este artigo foi publicado no número de outubro de Rojo y Negro).
