"Todo o noso problema é cometer os erros o mais rápido posíbel" (John Archibald Wheeler, físico e cosmoloxista)
Entre o capitalismo e o totalitarismo, calesquer que sexan os formatos en que son expresos, hai un fio vermello que mantén os dous lados comunicados. Esa divisoria de augas é o Estado, que en ambos os casos e en diferentes graduación é frequentemente identificado co conceito de pobo. Foi no seu modelo de entre-guerras, cando de un lado estaba a ideoloxia liberal e o outro, e às veces oposto, fascismo e stalinismo. E continua asin, cando o xogo do libre mercado abandonou hai moito tempo o que foi pregado por Adam Smith, reciclandose como neoliberal, encanto os neofascistas emerxentes asumen unha carta de identidade con rótulo populista.
Foi previsto por Keynes nun libreto publicado en 1926 co título “O fin do laisez-faire”, argumentando que daqui en diante o capitalismo seria compensado polo intervencionismo gobernamental ou non o seria. Mas non é no campo político ou económico onde o fator estatista visto como primeira natureza suplanta a comunidade (pública, coletiva ou social). Ecoa o mussoliniano “todo no Estado, nada contra o Estado, nada fora do Estado”, pastando hoxe noutras leiras cotiás. Seus efeitos mais persistentes son dados na arqueoloxia de usos e costumes que son estimulados polo poder político. A relixión do Estado é o Estado.
De fato, tudo conspira para sujeitar o indivíduo moral, non o solipsista, ao escrutínio do Estado através das categorias de escala que jxustifican a regulación e a produción en masa, as cales, por definición carecen de substrato ético. Ainda que no campo do social ese declínio pase case despercebido porque opera enestruturas estereotipadas. Co obxetivo de desarmar a sociedade civil, infantilizala e submetela a todo momento ao que é bo para o paradigma que implica a entronización do Estado na vida das persoas. Porque nas entrañas desas práticas de apoio mútuo permanece uma experiencia inestimábel de autogoberno e auto-estima. Nós vimos isto nas últimas inundacións de Artà e Sant Llorenç (Maiorca) debido ao tempo frio.
E foi encontrado de duas maneiras diferentes, mas complementares no seu instinto incivilizado, que a história dos media non parou de enfatizar positivamente. Por un lado, destacando o papel da Unión Militar de Emerxencia (UME) nas tarefas de asistir as persoas afectadas polas inundacións e o traballo de recuperación nas áreas devastadas. Tudo às custas dos servizos de proteción civil, neglixenciados pola Administración e cada vez con menos recursos. Rendendo às “virtudes militares” a estrutura na cal a solidariedade e o apoio mútuo entre o pobo son tradicionalmente empregados espontaneamente. Que os bombeiros, de acordo con todas as pesquisas, s0n os profesionais mais aprezados polos cidadás, responden a este impulso humanitário altruísta que non procura recompensas nen galós económicos. En Portugal, por exemplo, o corpo de bombeiros é composto por voluntários.
A incursión do Estado en competencias que historicamente ten sido as prerrogativas da sociedade civil empobrece a democracia ao facer do demos unha simples concesion heterónoma do aparato estatal. O próprio Kropotkin xa tiña alertado sobre as consecuencias danosas que esa usurpación cria na consciencia das persoas. “A absorción polo estado de todas as funcións sociais favoreceu fatalmente o desenvolvimento do individualismo estreito e desenfreado. Á medida que os deberes do cidadá en relación ao Estado se multiplicaran os cidadás evidentemente se libertaran dos deberes para cos outros […] agora triunfan na afirmación de que cada un pode e debe obter sua própria felicidade, senprestar atención às necesidades alleas. Iso se tornou a relixión de nosos tempos, e os homens que dubidan son considerados utopistas perigosos “. Iso é o que o sábio anarquista ruso escrebeu no seu libro “Apoio mútuo”. Un factor de evolución”. Un visionário, dado que hoxe un Estado europeu como o italiano criminaliza as ONGs que salvan naufráxios e aprisionan o prefeito de Riace por dar asilo a migrantes e refuxiados.
O capitalismo e o fascismo son especialmente confortábeis en ambientes onde o home opera sen atributos que deslocan o zoon politikon, o ser social. Porque nen as masas nen a mónada individual ten transcendência moral nen senten o resíduo da responsabilidade que a experiencia de suas próprias accións implica. O que acontece é que, apesar dos esforzos dos gobernos para controlar todo (regular ou desregulamentar no conforto) do pódio do estado, os xestos de solidariedade e apoio mútuo entre as persoas, a humanidade dos seres humanos, ainda están presentes cando unha calamidade irrompe. Ese sexto sentido levou homes e mulleres a saíren às ruas contra o golpe franquista en Madrid e Barcelona, antes mesmo de o goberno decidir axir. E no nível local é o que mobilizou o relevo eneventos como o descarrilamento do tren en Angrois ou as recentes inundacións de Mallorca e Campillos, un concello onde a trava dos veciños en axuda dos atinxidos impedia infortúnios. Encanto ao chefe supremo do Exército e do Estado, Filipe VI, atravesa as áreas inundadas como seu ancestral Las Hurdes en 1922. Sen tomar unha vasoira. Por misericórdia.
O salto civilizatório que os primitivos gregos da polis deran, partiu dun proceso de desacralización implícito no fato de conceder aos deuses qualidades antropomórficas. Sob essa marca, a magia foi transposta para a filosofia. O que encoraxa a invasión voraz do Estado é, ao contrário, unha teimosa regresión. Mitiga a realidade como unardil para manter o poder sobre a sociedade que afirma servir. Asin como o recurso à UME, a invención do “herói” en cenários que sofreran o flaxelo devastador dos elementos fai parte dunha estratéxia para anular os “civilizados”. Porque cando é promovido na sua comunidade a alguénque teña tido un comportamento decente cos seus semellanes, mesmo expondo sua vida, o que se procura é levantar a categoria de excecion o que normalmente é común entre as persoas nesas circunstancias. O “herói”, asin externalizado, degrada o grupo de proveniencia que, ao contrário, é supostamente inanimado, e xoga na mesma liga solvente de todas as nomenklaturas. Levantando monumentos na casa cuartel e ao soldado recoñecido.
Nós falamos dun deslocamento da existencia, “para noso próprio ben”, onde o vencedor, que ocupa o poder, por sua vez, toma todo. “Todo no Estado, nada contra o Estado, nada fora do Estado”. É por iso que surpreende moito mais aquelas esquisitices de personalidades que, sendo capaces de desfrutar de merecidas celebridades polo valor de suas propostas, preferen ficar fora do mainstream. Que xeralmente é un híbrido que idolatra os dous deuses sen forma humana: mercado e estado. Esa é a extraordinária fazaña do 15-M de transformar nun coletivo moral o que até entón era uma masa doutrinada nos truques da obediencia debida. E iso impulsiona os valores de igualdade, liberdade e solidariedade que permiten que as persoas se recoñezan como humanidade. Os Banksy que vós matastes, gozan de boa saúde.
