A febre reformadora que se vai a impulsar desde o Goberno de coalición de esquerdas, grazas aos 140.000 millóns de euros dos fondos europeos, prevé modernizar a economía cara a un formato de capitalismo verde e dixital de última xeración. Pero encobre que as medidas anunciadas, polo tipo e a contía dos sectores beneficiados e a transcendencia social dos seus efectos sobre a poboación, representa unha profunda modificación do contrato social sen apenas participación dos afectados. Unha vez máis, agora coa escusa da pandemia, serán os cidadáns quen cos seus impostos e a débeda pública contraída sufraguen boa parte dos investimentos que precisan as grandes empresas do Ibex 35. A recente aprobación por ampla maioría da Lei do Cambio Climático (LCC) é un exemplo de como os titulares do Estado e os seus achegados do capital monopolista fan da súa necesidade virtude. E explica por que se tardou unha década en facela realidade lexislativa, seis despois da Cimeira do Clima de París en 2015.
É como mudar de cabalo sen desmontar cruzando un regato. Asistimos como protagonistas a unha actualización algorítmica do capitalismo neoliberal, que é un sistema de explotación e de dominación, social, persoal e mental. Nada hai na historia máis revolucionario por transformador que o único sistema de produción realmente existente. Expresábao prematuramente o Manifesto Comunista: “Unha revolución continua na produción, unha incesante conmoción de todas as condicións sociais, unha inquietude e un movemento constantes distinguen a época burguesa de todas as anteriores”. Resumíao na modernidade Joseph A. Schumpeter, marxista á maneira da escola austriaca, coa súa acepción do capitalismo coma se tratásese dun fenómeno meteorolóxico (e por tanto natural e sen responsabilidade de autor): ” un perenne vendaval de destrución creativa”. E xa metidos na era da computación, internet e a intelixencia artificial, Manuel Castell porfiaba para engadir que no marco das empresas en redes “o “espírito do informacionalismo” é a cultura da “destrución creativa” acelerada á velocidade dos circuítos optoelectrónicos que procesan os seus sinais”. Alén do ben e do mal.
E así, entre ciclos e crises, o capitalismo depredador triscou até que o Informe do Club de Roma sobre Os límites do crecemento, publicado en 1972, e os espasmos da subministración de petróleo de 1973 e 1979, puxeron o foco da economía fose do círculo vicioso da oferta e a demanda. Recuperábase a canónica definición feita en 1932 polo economista inglés Lionel Robbins destacando o principio da escaseza: “A ciencia económica é o estudo da conduta humana como unha relación entre fins e medios que son escasos e susceptibeis de usos alternativos?. Mas non foi até o crac financeiro global de 2008, catalogado como a Grande Recesión (a Grande Depresión de 1929 tivo tamén o seu epicentro en Estados Unidos mas os seus efectos sobre outros países non foron nen inmediatos nen do mesmo rango) cando as alertas comezaron a facer novelo nas potencias hexemónicas. Entraramos no Antropoceno, unha época xeolóxica proposta por unha banda da comunidade científica para significar o impacto global que as actividades humanas teñen sobre os ecosistemas terrestres. Contemporáneamente, o denominado Reloxo da Apocalipse (Doomsday Clock), outra iniciativa paralela de carácter simbólico para sinalar o risco de destrución total da vida no noso planeta, situaba a conta atrás a tres minutos do fatal desenlace.
Con todo, non houbo revulsivo nin catarse, non estaba o forno para bolos (http://rojoynegro.info/articulo/agitacion/crisis-ecocapitalismo-democracia). Pola contra, produciuse un peche de filas entre os núcleos de poder para impedir que as revoltas sociais desatadas puxesen en perigo as institucións de dominación e de control. Aplicáronse políticas de austeridade extremas consistentes en masivas transferencias de renda desde as clases prexudicadas pola crise cara aos sectores privilexiados que foran os que coa súa cobiza desencadearon o conflito. A doutrina oficial era que os grandes non podían caer porque esmagarían aos de abaixo, nunha actualización perversa do darwinismo social. E coa tese de que era peor o remedio que a doenza todos os Estados atinxidos, sen importar a súa ideoloxía, cargaron os custos da crise sobre os damnificados. Socializando perdas e privatizando gaños, aumentou a desigualdade até niveis nunca vistos nunha contorna de suposta prosperidade; o paro de dous díxitos fíxose estrutural en moitos países, afectando especialmente a mozos e mulleres; e salváronse ás corporacións e ás entidades financeiras con prioridade sobre outras continxencias colectivas. Co resultado constatado dunha maior concentración da riqueza en mans dunha minoría, mentres se degradaba sen ningún pudor o magro Estado de Benestar sobrevivinte.
Ao mesmo tempo os movementos de protesta xurdidos en amplos sectores da poboación, desde as chamadas “primaveras árabes” ao “15M”, foron refreados polas clases dirixentes con todo o seu arsenal dispoñible para blindar o statu quo. En países estratéxicos para o sistema, como Exipto, recorreuse á brutal represión da xente, cun saldo de centos de vítimas pola acción da policía e o exército ante o silencio cómplice da comunidade internacional. Noutros, como en Libia, a teoría da desestabilización utilizouse como escusa para “inxerencias humanitarias” de tipo militar por parte de EEUU e a OTAN, co punto de mira posto en expropiar os seus abundantes recursos petrolíferos. Pola súa banda, na Europa da democracia liberal, o mecanismo de disuasión utilizado consistiu en estimular a integración no sistema dos grupos disidentes máis proclives á participación política regulada (Podemos incorre nese suposto). A arremetida reaccionaria impúxose ao tsunami dos indignados, até o punto de que en España se modificou a favor dos acredores a constitución vixente pola vía de feitos consumados, sen consultar mediante referendo aos cidadáns. Por parecidas razóns, pero á inversa, non prospero o proxecto de lei do clima que xa en 2011 a Comisión Mixta Congreso-Senado recomendou elaborar ao Goberno socialista de José Luís Rodríguez Zapatero.
Á hora de buscar unha explicación a esa defensa mediante o ataque directo, debemos sinalar o feito innegable da percepción de debilidade que embargaba a aquel capitalismo de casino e achegados, coñecedor de que a maioría social atribuíalle a responsabilidade moral da crise. Asumir desde esa postración as transformacións en profundidade que o tempo demandaba implicaba un perigoso recoñecemento de derrota, amén do hándicap de reputación anexo. Semellante ás reparacións de guerra que se ve obrigado a aceptar o bando que resulta vencido tras desencadear as hostilidades. O dez anos que median entre ambas as crise financeira e económica de 2008 (a Gran Recesión) e a sanitaria e social de 2021 (a pandemia do Covid-19), envole un abismo respecto da súa real incidencia na sociedade civil. Por suposto, davalante e empobrecedora, xa que o que onte era un bastión de resistencia ante o poder dos lobbies, hoxe traduciuse nun factor subsidiario de complicidade e aquiescencia. Con esa coroación irrompeu a nova orde económica cibercapitalista que marcará o noso modo de vivir, pensar, comunicarnos, consumir, gozar e traballar durante moitas xeracións. Un modelo que sepultará as pegadas máis odiosas do capitalismo tradicional, extractivo e depredador, para afirmarse en verde e dixital sen modificar a verticalidade da dominación sobre a que se cimentou a acumulación e a opresión fundacional. Todo iso co consentimento en barbecho de todos aqueles sobre os que se exercerá a exclusión e ao prezo de precipitar aínda máis o déficit democrático existente.
O novo rostro binario do flamante neoliberalismo verde e dixital é máis que nunca o dun capitalismo de Estado, e por tanto cada vez menos o do capitalismo de espírito liberal. Avanza sobre o troquel da China dos dous sistemas que na loita contra o Covid-19 púxose como exemplo de eficacia e resolución. É bifronte, cunha cara de “gran irmán” e “ogro filantrópico” e outra que mostra os acenos de identidade do algoritmo e o big data a escala. Non é a chamada “doutrina do shock” o que predomina, senón o custo de oportunidade e o lucro cesante. Por iso, a abordaxe reformista que non se acometeu en 2008 exponse neste 2021 gratis total. Os fondos europeos, eses 140.000 de euros traídos do futuro, metade en créditos brandos e metade en trasferencias a fondo perdido, pero todos co seu estrito condicionante debaixo do brazo, fano posible. A lei da Mudanza do Clima aprobada recentemente coa única oposición de Vox, a extrema dereita que fixo posibe coa súa estratéxica abstención que o “maná de Bruxelas” vaia a ser administrado en exclusiva polo Goberno de esquerdas, é a proba de algodón. Ben-vinda sexa esa rectificación ambiental que pon negro sobre branco a unha das obrigacións que dita a UE para a recepción das axudas, mas expono a mesma Administración que hai poucos anos decidiu alargar a vida útil das centrais nucleares. Todo iso, cando a ministra de Transición Enerxética, Teresa Ribera, amentou aquilo de “o diésel ten os días contados”. Desta sorte, as grandes compañías eléctricas, Endesa, Iberdrola e Naturgy, monopolizadores do mercado da enerxía atómica, cunha man usarán o diñeiro dos fondos para realizar os investimentos pendentes a prezo de saldo, mentres coa outra engordarán os seus balances coa xenerosa moratoria. Incluso a LCC, que prevé cero emisións de gases de efecto invernadoiro para o 2050, incorporou unha disposición cadeado pola que os Concellos perderán as súas competencias sobre a localización dos almacéns de residuos radioactivos. A versión progre de “había un problema e solucionámolo”.
No que existe plena coincidencia entre a Gran Recesión e este gatopardismo pandémico é no decisionismo do Estado patrón. O que entón se catalogou de austericidio consistiu nunha intervención do Estado sen anestesia para socializar as perdas e privatizar as ganancias, e o que nos deixa o turbocapitalismo ecoloxista e dixital é máis do mesmo pero desde o revés da trama. Usando o opiáceo dos fondos europeos e a síndrome de Estocolmo xerado polo medo ao contaxio do coronavirus. O mérito é meramente retórico e semántico. Ao de hai unha década denominouse rescate, con aires de SOS de patera e “homes de negro” á espreita. Ao de hoxe, axuda altruísta e solidaria ao modo do exército de salvación, onde o que hai en realidade é un “dou para que me deas” (do ut deas) en pagamento diferido. Débeda crecente que han pagar con lingua de palmo as xeracións vindeiras, que son aquí e agora vítimas propiciatorias da precariedade e a humillación social. Só un botón de mostra tomado da prensa; “As empresas do Ibex tiñan perfilados hai dous meses proxectos por un valor conxunto superior a 100.000 millóns. Só as enerxéticas deseñaron 400 proxectos e Industria recibía proxeccións de até 60.000 millóns. A automoción planea investir até 54.000 millóns até 2040. A aeronáutica, 11.000 millóns até 2026. As construtoras, até 157.458 millóns para 2030” (O País, 14 de abril). E engado pola miña conta: corporacións con enormes beneficios que, ademais de beneficiarse dos ERTE en determinados casos, agora disponse a destruír emprego ás toas (só o banco de Santander, CaixaBank e BBVA previron 15.000 despedimentos neste ano).A vertical do poder: quen salva a quen?
A rúbrica do papel mercenario dos Estados nesta segunda entrega da operación monopoly atopámola no financiamento da pandemia. Lonxe de promover un consorcio para producir as vacinas con diñeiro público e patentes abertas, os gobernos consentiron en facer de cobradores do frac das grandes multinacionais farmacéuticas, que tutelasen a propiedade dos antivirus que saian dos seus laboratorios. A humanidade enteira como paciente-cliente grazas ao seu providencial intermediación. O contrato do século: no que levamos de ano as grandes do sector triplicaron o seu valor en bolsa. Outros afortunados son os sindicatos do réxime (CCOO e UXT), que fan caixa polos seus servizos como xestores en decenas de miles de ERTEs e Es. A vertical do poder e as súas franquías: quen salva a quen?
(Nota. Este artigo publicouse no número de maio da revista “Rojo y Negro”)
