off
Movementos sociais, Opinião, Política — 12 Marzo, 2019 at 8:00 a.m.

Desigualdade de oportunidades (autoinflinxida)

by
Greve de operarios en La Canadenca (Barcelona,1919)

O relato do politicamente correcto afirman que o ideal do mundo do traballo inscríbese nun proxecto de unidade e solidariedade. E en parte é así na arquitectura que facilitou aquela Primeira Internacional onde confluían todas as familias ideolóxicas do socialismo motivadas por un ideal emancipador. Desde Marx a Bakunin, por unir o que a historia determinou como antagonistas na utilización dos medios, autoritarios para o socialismo científico e antiautoritarios para o socialismo libertario. Entón, despois do surto da Gran Guerra que militarizou á clase operaria nos exércitos nacionais, aquela casa común hibernou.
Desde entón, o xermolo da división e o enfrontamento morou entre nós. O que acontece é que esa perplexidade se trasladou ao seo mesmo das organizacións e aos seus membros. O ethos deveu en pathos e xa nunca máis houbo uns demos capaz de universalizar aquel ilusionante porvir. Aínda que se trate de conxuralo con soflamas, cada vez é máis o que separa que o que une. Seguramente porque a realidade social no primeiro mundo neste século XXI contrasta coas estruturas representativas dadas. Até o punto de incorporar no seu imaxinario vectores antagonistas cuxa laboura de zapa maniféstase aquí e acolá cada vez con maior contundencia.
En concreto no plano laboral conviven distintas sensibilidades. Un primeiro grupo, o máis elocuente, é o formado polos asalariados, xentes que perciben algunha remuneración polas súas tarefas. Foron os protagonistas do desenvolvemento industrial e comercial do século XIX e XX. A clase produtiva por antonomasia. Ao seu lado, pero desde fóra, están os non asalariados, aqueles que realizan traballos sen compensación económica. Fano nas faenas caseiras, o ámbito dos coidados, etc. O seu desempeño adoita correr a cargo de mulleres en maior medida. Desta maneira é frecuente que onde haxa un produtor-asalariado exista para o seu sostemento unha produtora-non asalariada. Co que a semente do modelo de explotación-dominación reprodúcese no foro interno (oikos) de cada traballador por conta allea.
A continuación temos o territorio bidireccional do emprego e do paro. Un espazo concomitante en que se inscreben os que teñen traballo e os que fican en desemprego involuntario. Irresponsabelmente, porque son outros, os empresarios e os mercados regulados, os que determinan quen son aptos e quen excedente. E como non son compartimentos estancos senón aleatorios, posto que ninguén pode dicir desa auga non beberei, introduce un alto grao de incerteza na convivencia. O factor traballo converteuse así na única relixión á que crentes, agnósticos e ateos mostran devoción. É o paraíso na terra ao que todo cidadán aspira e conságrase, tamén o “opio do pobo”, a causa suprema da infelicidade. Tal é a súa soleira que xa forma parte da paisaxe cotiá da nosa vida. Igual que no trato habitual despedímonos cun “adeus” (quer dicer, até vernos en Deus), o primeiro que adoita preguntarse cando se coñece a unha persoa é “en que traballas”.
Dentro do conxunto “asalariados” existen subconxuntos de carácter competitivo que tamén teñen influencia corrosiva no proceso civilizatorio. Hai un ditado pola propia dinámica dos oficios, directamente conectado cos prezos das habelencias, saberes e competencias. Establece graos e xerarquías, verticaliza as relacións laborais, tanto a nivel organizativo como no retributivo. Mandar e obedecer ten tamén o seu rexistro interno, non é só un pautado de segregación entre empreadores e empregados. E un prezo, que se concreta na paga ou soldo. Uns gañan máis e outros menos, aínda que no estado anterior, ninguén ten a súa praza asegurada a perpetuidade. É un vaivén sen solución de continuidade, chámano ascensor ou precipicio social. Na actualidade, esa condición extremouse en orixe, a precariedade é un endemismo no mundo do traballo, cos seus múltiplas declinaciones paraescravistas: contratos fixos; temporais; de obra e servizo; subcontratas; e as variantes do autoemprego (autónomos, emprendedores, etc.). Dentro desta categoría está, sela sobre sela, a desigualdade salarial e categorial entre homes e mulleres en detrimento de estas últimas.
Dun conxunto de 18 países europeos, en España é onde se rexistran máis contratos de seis meses ou menos, segundo a Organización Internacional do Traballo (OIT), sendo a poboación feminina a máis afectada. A cambio, a mesma OIT consigna que o ano 2018 foi o país que tivo a taxa máis baixa de paro nunha década. Aínda hai clases. Mas no mundo do traballo tamén, e as súas consecuencias déixanse sentir nos comportamentos empáticos. Vimos o caso dos sindicatos de Navantia xustificando por razóns de forza maior a construción de fragatas para Arabia Saudita, a pesar do embargo á venda de armas decretado pola UE e de vulnerar a normativa española en caso de conflitos. Mas tamén outras actitudes contrarias por edificantes. Como a do comité de empresa de ferrocarrís CAF pedindo á dirección que non licite por unha liña de tranvía en Xerusalén que levaría expropiar terras palestinas ocupadas por Israel. E nos dominios de Donald Trump, aí queda o rexeitamento de sindicatos, asociacións e concelleiras de Nova York á construción dunha segunda sede do xigante Amazon, que prometía dar emprego a 50.00 persoas, polos seus negativos efectos sobre o pequeno comercio e a xentrificación.
A democracia é como montar en bicicleta, hai que practicala diariamente, se se deixa de pedalear vén abaixo. Hai que estimular na sociedade civil os valores compartidos, humanistas e solidarios. Pola contra, a presión institucional, mediática e consumista fai prevalecer a condición competitiva e arribista, o darwinismo cainita onde “o home é lobo para o home”. Todos os días temos exemplos desa vellacaria. As parellas que deciden anticipar artificialmente o parto, con risco para a nai e as criaturas, antes de que se acabe o prazo para beneficiarse do cheque-bebe. Ou esas persoas que ocultan aos seus maiores xa mortos para seguir cobrando a pensión do falecido. Todas estas dramáticas anomalías, posiblemente son realizadas por xente en situación de severa necesidade, pero que se o dominante social fose outro optarían por alternativas máis coherentes e saudables. A propaganda polo feito consiste na práctica dunha exemplaridade que ille e rexeite enfoques egoístas, extractivistas e depredadores.
Con todo, o terreo máis delicado neste aspecto dáse nas accións de defensa dos dereitos que se executan voluntariamente de forma unilateral, solipsista e fóra de contexto. Nestas ocasións poida que prodúzanse danos colaterais e que o logrado no curto prazo teña un efecto bumerán dilatado na longa distancia. É o que narra a película Louise Michel, a historia dunhas obreiras que contratan a un asasino profesional para vingarse do xefe da fábrica que lles deixou na rúa, atopándose ao final de moitas peripecias que o dono era do seu mesma clase: o fondo de pensións dos empregados dunha corporación. Son perspectivas paradoxais, unha especie de ruleta rusa onde conviven en simbiose desigual vencedores con vencidos. Sócrates, o home máis sabio de Atenas para o Oráculo de Delfos, compartía proxecto vital coa súa esposa Jantipa, unha auténtica arpía. Nestes casos a maneira de saír airoso é porse no lugar do outro, máis aló do círculo vicioso do “nós primeiro” que fai da economía un odioso andrómena de suma cero onde o gañador lévallo todo. Algo disto sucede coa demanda de “pensións dignas2 centrada exclusivamente na revaloración salarial que abanderan CCOO, UXT e algúns colectivos de xubilados.
“Goberne quen goberne, as pensións deféndense” foi o slogan de moitas desas mobilizacións. Mas á hora da verdade non se cumpriu. O último machadazo ao sistema público de pensións vén de dúas contrarreformas realizadas durante a crise. A efectuada polo executivo socialista de Jose Luís Rodríguez Zapatero en 2011 e a do Partido Popular de Mariano Rajoy en 2013. Ambas as co mesmo propósito, abaratar as percepcións, mas con distinta incidencia. A primeira consiste nun cambio estrutural de amplo espectro. Eleva a idade de xubilación, agrava o limiar para poder recibir a prestación e aumenta o cómputo de anos cotizados para ter dereito ao cento por cento. A segunda introduciu un factor de sustentabilidade en razón da esperanza de vida que desvinculaba a actualización das pensións segundo o IPC, o que significaba perder capacidade adquisitiva co paso do tempo.
A de 2011 foi totalmente acordada por CCOO, UXT e a CEOE, e aprobada cos votos do PSOE e CiU. O seu defensa correu a cargo do ministro de Traballo Valeriano Gómez, que poucas semanas antes e como dirixente uxetista encabezara a manifestación da folga xeral contra a reforma laboral. A do 2013 foi imposta polo rodete da maioría absoluta do PP no Congreso, aínda que en 2018 quedou sen efecto debido ao pacto orzamentario co PNV. Sobre esta focalizaran maioritariamente os protestos de xubilados e sindicatos, reclamando a blindaxe das pensións co incremento do custo da vida. Esixencia que deu como resultado que o goberno de Pedro Sánchez alargara a moratoria ao 2019 (Real Decreto 28/2018, de 29 de decembro) e deixase a resolución do conflito ao que se acordase nas reunións do Pacto de Toledo, a comisión parlamentaria creada en 1995 para xestionar o referido ao sistema público de pensións. Iso na súa literalidade, porque da análise das dúas retro-reformas tíranse outras conclusións. A saber:

-A reforma do PP afecta os pensionistas de hoxe, a do PSOE aos pensionistas futuros. A Autoridade Independente de Responsabilidade Fiscal (AIRF) prevé que en 2025 a media das prestacións serán un 15% menor que en 2011, cando entrou en vigor a reforma pactada entre o executivo socialista, sindicatos e patronal.
-A reforma do PP viuse modificada xa en dúas ocasións para volver a indexala ao IPC: unha por motivos partidarios (apoio do PNV aos orzamentos de 2018) e outra pola presión da rúa ao goberno do PSOE en 2019.
-Reverter a medida do PP que desvinculaba o cobro das pensións do IPC sen cambiar o axuste estrutural do PSOE supón empeorar e devaluar as pensións que terán eses cotizantes cando se xubilen.
-A unilateralidade na loita por unhas pensións dignas (combater a reforma do PP e admitir a do PSOE) rompe o principio de repartición en que se funda o actual sistema público de pensións.
-A fractura xeracional creada por esa discriminación na base supón na práctica consolidar unha desigualdade de oportunidades desde o momento en que son os actuais traballadores, futuros prexudicados, quen pagan as cotizacións das pensións que hoxe gozan os pensionistas.
-Finalmente, e como factor engadido, hai que ter en conta que dada a crise financeira que padece o sistema, a revalorización das pensións actuais co IPC levase un aumento de débeda pública que haberán de sufragar as xeracións vindeiras con recortes e axustes sobre os seus niveis de vida.
A todo isto, alguén poderá dicir con toda razón que o feito certo do aumento da esperanza de vida gravita negativamente sobre a estrutura da seguridade social, establecida en momentos en que esa conxuntura era distinta. Trátase, certamente, dun argumento consistente, pero que ao mesmo tempo encerra un sofisma. Aceptalo sen máis significa encartarse ao modelo realmente existente e pasar da condición de suxeito a obxecto. Precisamente o que pediría un proxecto humanista e progresista sería desbordar ese límite póndolle en valor. E ese marco de referencia ten que ver co factor “produtividade”, alfa e omega da economía neoliberal que goberna hoxe o planeta. Parece lóxico e até necesario que no centenario da instauración da xornada laboral de 8 horas, grazas á contundente folga dos operarios cenetistas de La Canadenca, a capacidade do aparello produtivo técnico científico estea a anos luz da que existía naquel 1919 que consagrou o modelo vixente. Entón por que manter o mesmo réxime laboral? Por que alargar a idade de xubilación dos maiores á conta de taponar o acceso ao mercado do traballo dos mozos en condicións cada vez máis precarias? Por que cebar a insolidariedade xeracional cando foi precisamente o apoio mutuo indiscriminado o que fixo avanzar o mundo do traballo?

Esas son cuestións que teñen que debater non só os traballadores, activos e pasivos, senón a enteira sociedade se queremos saír do círculo pechado da uberización establecida. O tantas veces e por tantos celebrado economista John Maynard Keynes sostivo nos anos trinta do pasado século que a economía podía funcionar a cen con só 15 horas de traballo humano á semana. O que quere dicir que o problema é de orde política. Falamos de solidariedade e de ética civil. Non é verdade que como se atribúe a Rousseau que todos os homes nazan libres e iguais e logo a sociedade os corrompe. As persoas debruzan á vida nunha contorna xa dada, que condicionará mellor ou peor o seu desenvolvemento. Somos seres históricos. Por iso, desde unha percepción libertaria da existencia, temos o deber moral de deixar este único mundo que gozamos en mellores condicións do que lle atopamos. Non hai liberdade sen responsabilidade. Nen ética sen estética.

(Nota. Este artigo publicouse no número de Marzo de Rojo y Negro).

Grazas por leres e colaborares no Ollaparo !

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

off