Deixemos o pesimismo para tempos mellores
(Amedeo Bertolo)
A democracia representativa atopou o seu par perfeito. Polo menos iso parece en vista dos últimos tropezoss. Afeita a conciliar só coas tallas XXL que esixe a sociedade de masas, está a piques de morrer de éxito. A produción a escala do proceso tecnoindustrial, alfa e omega do modelo capitalista, empeza a provocar un efecto invernadoiro no seu reflexo político, o sistema electoral, tamén clonado na divisa da maior contía. A teimosa defección das maiorías, tanto tempo dopadas no conformismo introspectivo, anticipa o lume amigo no que poden naufragar os seus tradicionais patrocinadores.
O que está en crise é a representación, non a democracia stricto sensu, os sucedáneos franquiciados do modelo económico. O “non nos representan” que distinguiu aos indignados demandaba un cambio de titularidade. Non era unha refutación específica da representación, algo pouco viable nas actuais sociedades complexas. A menos que modifiquemos radicalmente o modelo de organización xerarquizada. O que implicaría unha desescalación política e económica, a súa descrecimiento integral. Ocorre que, a río revolto, o rexeitamento sufriuno tamén o concepto de democracia, o seu compañeiro de viaxe. E esa insatisfacción indiscriminada ha permitido, aproveitando o oco aberto, a irrupción de opcións demagóxicas.
Se “representar” significa “actuar en lugar de”, os novos actores políticos sobrevindos aparecen como xenuínos representantes representativos. Dispostos a cumprir o mandato imperativo de abaixo-arriba como aval de transparencia. E iso grazas a que as maiorías defraudas volveron os seus ollos cara ao recambio xurdido das súas cinzas. Aínda que ese transbordo non leve unha auténtica rexeneración. Ao contrario, exemplifica a última fase do ciclo esgotado, o seu espasmo. A definitiva e concluínte substitución da democracia de valores, virtuosa, pola demoscopia estatística. Onde antes había maiorías de persoas e individuos agora haberá cantidade e algoritmo, aínda que coa fanfarria dos grandes fastos.
As maiorías, o humus da democracia representativa que servía para elixir a minorías dirixentes (que di Christian Ferrer), perderon a súa humanidade ao facerse insensibeis aos necesarios atributos democráticos. Mentres, as minorías esenciais, cuxa protección indicaba un plus de lexitimidade das maiorías designantes, pasan a ser directamente ignoradas. Deixan de ter sentido político, semellan un saldo irrelevante. Esa é unha das principais características da nova política que impregna aos populismos á moda. A reconquista do fervor das maiorías, inoculadas do virus da cobiza, perpétrase sobre a devastación das minorías.
Con iso chega a ruptura do vínculo ético que historicamente signaba a democracia como unha gozosa relación entre individuo e colectividade. O zoon politikón, elo primordial da cadea trófica que galvaniza o ser social. O conflito desatado analízao Thomas Nagel nun libro co expresivo título de “Igualdade e parcialidade”: “En gran medida as institucións tratan de externalizar as demandas políticas e as súas xustificacións teóricas desde o punto de vista impersonal. Pero teñen que configurarse e ser construídas por individuos en quen a posición impersonal coexiste coa persoal, aspecto que debe reflectirse no seu deseño”. E advirte sobre o efecto abrasivo desta disputa asimétrica:” De feito non sabemos vivir xuntos”.
O divorcio persoal-impersonal, secuela ingrata do trenzado individual-colectivo, estrutúrase nesta ocasión parasitariamente. Crebouse a dialéctica que lle foi propia mentres progresaba cara á síntese. Agora domina a lóxica caníbal das maiorías contra as minorías para acaparar as súas prerrogativas. É o que pasou durante a recente crise económica. Cando a “minoría elixida pola maioría2, prevalendo da regulación estatal, esquilmou aos representados en forma de trasferencias de renda dos máis aos menos. Ese é o significado da desvalorización salarial en forma de axustes e recortes e da reversión de dereitos e liberdades con que se sufragou o tsunami financeiro do 2008. Un artefacto de repartición desigual similar é o activado tras a chegada ao poder das forzas ultranacionalistas. Só que nesta ocasión a diana pende sobre outro tipo de minorías en colmatación.
O pregón “os nosos primeiro” é o común denominador dos Salvini, Bolsonaro, Orbán, Abascal, Le Pen e demais gurús do populismo autoritario. Un banderín de enganche con que fidelizar á maioría electoral á conta das políticas de xénero, opcións identitarias, axudas a migrantes e demais “dereitos secundarios”. Niso non se diferencia moito do que teorizan algúns tonsurados do marxismo-leninismo cando anatemizan á “esquerda pós-moderna” desde a tarifa plana “nacionalcomunista” (caso dos doctos Jorge Verstrynge e Santiago Armesilla). Uns e outros teñen unha axenda social ante a que desmerecen outros avanzos cidadáns de última xeración. O primeiro decreto asinado por Bolsonaro foi a subida do salario mínimo daquela maneira, e Julio Anguita e os seus socios ideolóxicos eloxiaron sen matices o Decreto Dignidade do xenófobo vicepresidente italiano, que derrogaba a reforma de pensións e reducía a duración máxima dos contratos temporais. Melloras innegables dotadas con recursos arrebatados, principalmente, ás partidas destinadas para a acollida de emigrantes e refuxiados.
Levar a cuestión social ás formulacións uniformadores de hai un século é pór paus na roda do proceso civilizatorio. O ecoloxismo, o feminismo, as políticas de xénero, a solidariedade cos apátridas e outras demandas identitarias constitúen o cemento que cohesiona na súa biodiversidade o igualitario sen denominación de orixe, reafirmando o seu sistema inmunolóxico. Nen existe liberdade sen igualdade nen igualdade sen liberdade. As maiorías eleitorais e de clase están integradas por minorías identitarias, eles e nós somos un e o mesmo. E todo o que tenda a afastalo, dando supremacía a unha parte sobre o todo ou ao todo sobre a parte, supón unha regresión histórica, un retorno ao nicho zoolóxico.
O dereito da minoría é deber da maioría, a súa emulsión humanista. Por iso é polo que un futuro non distópico pase por lograr unha masa crítica entre esas minorías que reforce e achegar integridade moral ás maiorías que camiñan cara á cousificación fratricida na caserna dos populismos emerxentes. Hoxe a ninguén se lle ocorrería dicir que o rexeitamento da escravitude e a segregación racial, a denuncia da intolerancia relixiosa ou a defensa dos valores da Ilustración (burguesa) deberían sacrificarse no altar do social-igualitario nuclear. O persoal é político e o social a sú parteira. Trátase,mais unha vez, de aprendermos a vivir xuntos.
