“Só é superado o que é suprido”
(Karl Marx)
Un dos problemas políticos máis urxentes de hoxe é o referido ao papel que xoga a democracia no capitalismo. Se é determinante ou determinado. Dependendo do posicionamento que concedamos a todo o sistema. Aínda que, a teoría crítica parece optar pola idea da parasitación. De acordo com esta hipótese, esta democracia, como un ideal de goberno entre libres e iguais, estaría a sucumbir á voracidade do capitalismo, permanecendo apenas como unha cínica xustificación das súas faltas. Co que a globalización do capitalismo no seu formato neoliberal significaría o devalo da democracia genéricamente considerada. E daí ao relanzamento dos populismos á esquerda e á direita haberia un paso.
Hai mesmo escolas de pensamento que explicam a democracia como unha forma sui generis de capitalismo, ou mais especificamente, do capitalismo como uma imitación democrática. Hai mesmo expresións de consanguinidade que fingen que, onde a democracia goberna, hai capitalismo e vice-versa, un extremo demonstrado nunha práctica radicalmente falsa. Iso é probado polo exemplo da actual China, un híbrido feroz e desenfreado do capitalismo selvaxe e do comunismo ortodoxo: un país con dous sistemas. E entón, dentro desa mesma coalición maximalista, temos a doutrina censorial do autor do Choque de Civilizacións , Samuel P. Huntington, postulando que o mundo actual exixe a limitación da democracia porque seu “exceso” causa ingobernabilidade. Teoria que tamén se compara mal com a opinión dos cientistas políticos mais perspicaces coa realidade actual que eles descrebem como “recesión democrática”.
Mas moitas desas concepción beben na teoria económica da democracia desenvolvida paritativamente por Max Weber na sua influente Economia e Sociedade e polo economista austríaco-americano Joseph Alois Schumpeter en Capitalismo, Socialismo e Democracia, unha obra publicada no início de 1942, cando a O bloco comunista e o capitalista loitaram contra o estigma nacional-socialista. En seguida, veu o traballo de Robert H. Dahl, Democracia Económica, coa sua noción criativa de “poliarquia” como a roupa adoptada pola democracia pluralista en sociedades economicamente prósperas. E, finalmente, o propagandista da “ciencia sombria”, John Kenneth Galbraith, que nun texto considerado seu testamento intelectual, The Economy of Innocent Fraud, mostra as semelhanzas estructurais entre a empresa capitalista e a democracia, na hora en que a baixa credibilidade do sistema capitalista promove a mudanza de sua denominación clásica para o “sistema de mercado” menos comprometido.
Weber argumenta que, no universo capitalista, a democracia é reducida a unh seleción de líderes e considera que ese declínio é atinxido pola inevitábel marca de partición. Ou sexa, para a profisionalización da política inerente às sociedades complexas. “A democracia direita sen dominación e a administración honorária só subsistem cun carácter xenuíno na medida en que nengún partido aparece como formacións duradoiras que loitan entre si e buscan a apropriación de cargos, porque asi que iso acontece, o cxefe e o cadro administrativo do partido vencedor – calquer que sexa o meio empregado – constitui unha estrutura de dominación, apesar de manter todas as formas de dominación até entón existentes “(Economia e sociedade). E, na sua coñecida A política como vocación, referindose aos Estados Unidos, afirma que as partes funcionan como unha empresa capitalista “cuxo obxetivo é obter benefícios económicos através do control político da Administración”. Con iso, Weber denuncia unh colusión de intereses entre o partido, meios convencionais para o exercizo da democracia e o Estado que asume a representación de toda a sociedade.
A análise de Schumpeter basease na sua famosa definición de capitalismo como “destrucción creativa”. Unha forma e ruptura contínua cuxa síntese é sempre avanzada, especificada nu formato de modernización e execución de novos e superiores níveis de realización. Por exemplo, eses grandes fundos de capital comprometidos coas mudanças climáticas, favorecendo a economia verde e desinvestir en indústrias poluentes. Descrición que tamén se refere aos propósitos de calquer organización capitalista. É a lóxica de obter o máximo benefício co custo mínimo, o que significa estar sempre activado no modo inovación no contexto dun tipo de darwinismo social. E iso, da perspectiva xa antecipada por Weber sobre o que debe ser entendido hoxe pola democracia: “Ese sistema institucional, para alcanzar decisión políticas, en que os cidadáns adquiran o dereito de decidir através dunha loita competitiva polo voto das persoas “. (Capitalismo, socialismo e democracia). Nós estaríamos na visión unidimensional do indivíduo como homo oeconomicus, un maximizador egoísta e lucrativo que rexe a solidariedade para um segundo nível de compromiso.
Dahl, por outro lado, parte da igualdade de liberdade comparativa, en consonancia co que foi dito por Alexis Tocqueville, para encadrar a loita entre democracia e capitalismo. Asin, ele afirma: “A liberdade é un ben de suprema importancia, talvez até superior à igualdade; mas o amor á igualdade é maior do que o amor á liberdade. Consequentemente, embora sexa certo que a igualdade avanzará, a sobrevivencia da liberdade é dubidosa “(democracia económica). A prevalencia que, na sua opinión, contribuirá para “criar, a longo prazo, unha sociedade altamente atomizada de indivíduos e famílias isolados, e xerar entre unha grande maioria de persoas un apoio a favor dun rexime comprometido en satisfaceer os desexos populares xeneralizados de seguranza, renda, vivenda, benestar, etc., encanto reducen drasticamente os dereitos políticos e destroen o proceso democrático “(Ibid.)
Para este pensador, portanto, é a extensión do capitalismo no seu lado consumista-populista que representa unha certa ameaza para a democracia, o bastión das liberdades, inferindo que a solución para esa deriva seria reverter os termos da combinación. O que para Dahl envolveria levar o espírito da democracia ao núcleo da unidade de produción. “Unaa empresa tamén pode ser considerada, como o Estado, como un sistema político no cal existen relacións de poder entre gobernos e gobernados. Nese caso, non seria pertinente afirmar que a relación entre gobernadores e gobernados atende aos critérios do proceso democrático, como corretamente exiximos no Estado? “(Ibid.). Ele fai a pregunta que ele próprio responde afirmando categoricamente que o que debe unir democracia e economia é “a liberdade [dos seres humanos] de participar plenamente no proceso de autogoberno” (Ibid.).
Expostas a estas orientacións doutrinais, se tivésemos de procurar unha analoxia da acción corrosiva do capitalismo que provoca a democracia, poderíamos encontrala no campo da patoloxia. Metaforicamente, seria como o tecido invasivo de células destruidoras do cancro, a base da vida. A doenza, que, como o sistema de mercado, parece adquirir maior visibilidade e virulencia no contexto do modelo actual de desenvolvimento industrial e tecnolóxico e cuxa metástase contribui para a deterioración séria do sistema imunolóxico do destinatário até que sexa case anulada. O cancro é o organismo como o capitalismo para unha democracia sen atributos, e o limiar de non retorno é cando os axentes da distopia capitalista deslocan totalmente os valores da democracia, impedindo sua rexeneración.
Con ese colapso iminente, a única proba de vida para impedir o proceso mórbido é colocar unha democracia exixente e militante no centro da existencia individual e social. A extraordinária resiliencia do capitalismo reside, ao copiar Karl Marx, de que “apenas o que é fornecido é superado”, porque a natureza ten horror ao vacio. E neste extremo, a verdade é que o modo de vida capitalista foi imposto á consciéncia democrática, confirmando o prognóstico de Dahl. A impureza implícita no modo de produión en escala torna moi difícil substituílo de forma completa e eficiente, e calquer reforma introducida que non sexa radical e estrutural acaba como un relanzamento, porque incuba nas persoas a obsolescéncia da consciéncia de sua liberdade. Pensas como vives en lugar de vivir como pensas.. O dereito democrático de decidir (autodeterminación) está subordinado á liberdade comercial de escoller (votar e consumir). Quero dicir, o capitalismo é formulado na sua materialidade como unha relixión en termos de sua capacidade de dotar um imaxinário de representacións que satisfaza as percepcións da sociedade.
A política, no seu declinio aristotélico clásico, é a arte do posibel, e da democracia, a forma mais humana e igualitária (non hai un sen o outro): cumpren esa opción vital, a experiencia autónoma realizada ( horizontal e cooperativa). Por conseguinte, todas as enerxias da política deben ser direcionadas para evitar a economia, concebidas para a exploración de recursos escasos suscetíbeis a usos alternativos para satisfacer as necesidades humanas, seren secuestrados polo capitalismo, que é un meio tóxico (heterónomo, hierárquico e competitivo) de metabolizar a economia que canibaliza a democracia. A democracia non é unha panaceia universal que resolva todo, mas é o humus da sociedade entendida como un ecosistema de valores compartillados. A democracia non torna os seres humanos mais felices, simplesmente os torna humanos. Recorrendo unha vez ao Bakunin da Alianza Internacional de Democracia Socialista, é conveniente concluir reiterando que a máxima indispensábel di: “A liberdade sen socialismo é priviléxio e injustiza, e socialismo sen liberdade, servidume e brutalidade”.
(Nota: Este artigo foi publicado na edición de xaneiro de Rojo y Negro)
