off
Ecoloxía, Meio ambiente, Mundo, Opinião, Politica internacional — 9 Novembro, 2017 at 8:19 a.m.

A relixión do antropoceno

by

"Que lugar extraordinário Tigranocerta!
Polo menos encanto dura
[...] Mas para min, o que é importante para min?
No máximo, estarei aqui por um mes ou dous, e despois, fora! "
(Constantinos Cavafis)

Agora que do alto da sua supina estupidez  Trump e os da súa laia está a piques de queimar as naves co persoal dentro, parece obrigado volver reflexionar sobre os desastres ecocidas que se aveciñan procurando argumentos para a batalla contra eses pirómanos máis aló dos lugares trillados, que aínda que sabidos e recoñecidos non semellan resultar concluíntes para pór freo a tanta inmundicia. A estas alturas, dicir que o lado máis escuro do capitalismo, co mito do desenvolvemento, o crecemento, o consumismo voraz e o productivismo como baluartes, está na cronificación do problema, non é descubrir o Mediterráneo, aínda que para algúns talibán aínda que soe a blasfemia. Por iso é polo paga a pena pescudar no tema traspasando as pautas convencionais. Nese sentido, o pertinente sería pór o foco nun denominador común que, superando os esquemas da diatriba tradicional, permitan comprender o ADN do fanatismo que impide admitir a crecente fraxilidade do solar que nos acubilla. Cal é a Relixión que amparou o xurdimento imparabel dese asalto á natureza que hoxe irrompe como Antropoceno? Un conceito relanzado academicamente polo Premio Nobel de Química Paul Crutzen para definir unha nova e conflitiva etapa da humanidade caracterizada pola desestabilización provocada pola pegada ecolóxica cuxo impacto se remonta ao comezo da agricultura.
Neste sentido, o gran historiador inglés Arnold Toynbee achéganos algunhas claves para investigar o porqué do teimoso negacionismo que aínda impera á marxe de razas, ideoloxías e culturas. Expono nun dos epílogos do que pasa por ser o seu libro póstumo, Os gregos: herdanza e raíces, texto concluído pouco antes do seu falecemento en 1975, unha sorte de testamento vital. Son apenas dúas páxinas, mas dunha radicalidade e contundencia que non deixan lugar a dúbidas sobre o gradiente ecolóxico do autor do soberbio Estudo da Historia. Para o Toynbee dos últimos días, unha das causas da destrución ambiental que lidera o ser humano armado con todo o seu arsenal tecnolóxico e económico, o seu verdadeiro epicentro, provén do totalitarismo relixioso. Máis en concreto, daquelas doutrinas supremacistas que programaron ao home como dono e señor da contorna vital. Así lexitimaron as “crenzas do libro” pregoeiras do antropocentrismo (xudaísmo, cristianismo e islamismo) a sacra loita pola existencia, a súa xihad urbi et orbi. Aqueles ventos (“e Deus creo ao home ao seu xeito), trouxeran estes lodos (o depredador absoluto e a súa presa, a natureza)
“O cristianismo herdou do xudaísmo a crenza nun deus transcendente e solitario, ao que rende culto, a quen se considera creador do universo (incluíndo ao home), o cal autorizou aos seres humanos para que exploten a parte non humana da Natureza”, denuncia. E Toynbee, que sempre escribe a palabra Natureza con maiúscula, dá o dato preciso de onde mana o estigma. A autorización que supostamente concedeu Deus aparece no versículo 28 do capítulo primeiro da Xénese: “sede fecundos, multiplicadevos, enchede a terra e sometédea”. Aínda que non nos interesa aquí, ese mandato do altísimo (alteza e altar son parentes semánticos) para a irmandade dos crentes, se serve para explicar o fervente anatema que aínda profesan modernas e prósperas sociedades en temas como o aborto e outros relacionados coa fertilidade unidimensional.
A continuación o historiador repasa as etapas desa ligazón Home-Natureza. “As ordes de Iavé foron inofensivas mentres o home estivo a mercé da Natureza; mas desde principios da Idade Paleolítica Superior, entre 70 mil e 40 mil anos, comezou a mudar o equilibrio de poder a favor do home. O ritmo da mudanza acelerouse, e desde comezos da Revolución Industrial, hai uns 200 mil anos, ten ido en fuga”. Ollemos que Toynbee non sinala directa e exclusivamente  para o capitalismo como vector dese nefasto investimento de valores, senón que fixa o seu despegamento fulminante coa aparición dos sistemas de produción extractivos e o seu corolario de concentración poboacional e colmatación de recursos. Hai, pois, unha análise neta, desideoloxizada, na liña dos escritos de Ivan Illich, Lewis Mumford e outros críticos do “mellor dos mundos posíbeis”.
É no interregno da crise dos hidrocarburos dos anos setenta do século pasado cando Toynbee rexistra os primeiros signos certos de desestabilización cun falso positivo. “Para 1974 o equilibrio xa tomara un sentido completamente oposto, e o home por fin abriu os ollos ante esa irónica e alarmante verdade: a súa vitoria sobre a natureza ameazaba con destruílo”. E iso porque a dialéctica depredador-presa estaba a resolverse baixo a lóxica do espolio de arriba-abaixo nunha fábula que lembra a do capitalismo rampante inter vivos. “A triunfante tecnoloxía reduciu o índice de mortalidade humana, pero, por outra banda, fixo subir o índice de case calquera outra forma de vida: consumiu recursos naturais insustituíbeis, e contaminou a escasa biosfera”.

Semellante cegueira, segundo o sabio británico, ten unha nídia e decisiva imputabilidade que debruza inexorabelmente no ámbito do olimpo celestial. “Este trunfo tecnolóxico suicida é froito do monoteísmo xudaico, pois esta relixión expulsou da Natureza á divindade, co cal expuxo á Natureza non humana a ser explotada pola cobiza humana, e abriu o camiño para a ruína da humanidade coa autorización dun deus hipotético, único, transcendente e omnipotente”. Fronte a esta deriva, expón Toynbee, existe unha saída consistente en desacreditar das verdades reveladas e asumir conciencia de nosa propia existencia en común rango coa Natureza. “O antídoto contra o monoteísmo é o politeísmo, o cal recoñece a divindade da Natureza non humana e os seus dereitos divinos que o home viola pola súa conta e risco. O culto dos poderes divinos inherentes á Natureza non humana constitúe a forma máis antiga de relixión humana da que se teña memoria?. Un trazo que, aínda que non aparece no texto de referencia, remite á plenitude da civilización helénica, cando os seus protagonistas lograron emanciparse da tutela celestial para “filosofar” no canto de “venerar”. De aí talvez Proudhon tirou que a revolución sucede á revelación.

Porque pola contra, o modelo esquilmador pode mutar noutras realidades igualmente nocivas, á marxe dos avances materiais que as sociedades produzan. “Ao mudar o equilibrio do poder entre o home e a Natureza non humana, os deuses, que nun principio representaban impoñentes forzas naturais, víronse prostituídos e convertidos en organizacións inmorais do poder humano colectivo denominados estados”. Foi un visionario Toynbee ao suxerir una mesma liña de consanguineidade mórbida entre a idea de Deus e o imaxinario Estado, ambos con licenza para actuar á marxe da ética da responsabilidade?
O tema queda aberto á especulación creativa. Aínda que na súa última achega Toynbee insiste no necesario repregamento da relixión sobre a razón. “Nos nosos días, a Nai Terra comezou a demostrar que non se pode violar o seu reino a biosfera- impunemente. Iavé puido autorizar aos homes para que a sometesen, pero isto non desculpa ante esa deusa as liberdades impías que se tomou con ela Adán, o concesionario de Iavé. Entre os deuses, como entre estados soberanos, a forza constitúe o derradeito cociente?.  Mesmo un eminente xurista como Hans Kelsen semella abrazar esa tese holísitica cando suxire desde a súa especialidade que “a sociedade entendida como a convivencia fáctica dos seres humanos, pode ser pensada como unha parte da vida en xeral, e, por iso, como unha parte integrante da natureza? (Teoría pura do Dereito).
A severa advertencia de Toynbee sobre a fe cega que alimenta a algunhas seitas do negacionismo ambiental adquire maior relevancia se se ten en conta que el entendía o devir histórico como unha relación biunívoca entre “desafío” e “resposta”. Fronte a teorizacións “pesimistas” que, como as propostas por Oswald Spengler, fitan as sociedades fatalmente determinadas na súa condición de organismos suxeitos a ciclos, o historiador cría ao contrario que as colectividades humanas son un sistema de relacións entre individuos. Un ecosistema pagán Home-Natureza. Porque do troquel instituido polos Estados teocráticos só sae miseria. Á altura do sideral século XXI, seguen sendo visións fundamentalistas daqueles monoteísmos do “pobo escolleito”, agudamente asinalados por Toynbee, as que atizan as principais fogueiras do planeta: o Estado xudeu de Israel; o Islámico do ISIS e o do destino manifesto que alinda Trump.
Segundo datos achegados pola Organización Meteorolóxica Mundial na Cimeira do Clima reunida en Berlín, o pasado ano 2016 rexistrou o nivel máis alto de CO2 acumulado na atmosfera desde que existen rexistros.

(Nota. Este artigo publicouse no último número de Rojo y Negro)

 

Grazas por leres e colaborares no Ollaparo !

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

off