off
Literatura, Poesía — 15 Outubro, 2016 at 11:08 a.m.

Dylan, o trobador que non escribeu para ser lido

by

“I’m a poet, and I know it/Hope I don’t blow it”  I Shall Be Free No. 10 (1971)

“Anything I can sing, I call a song. Anything I can’t sing, I call a poem”(1963)

“I think of myself more as a song-and-dance man”(1965)

Bob Dylan

Robert Allen Zimmerman, Bob Dylan (Duluth, 1941) é un trobador do século XX  que tomou o seu nome artístico do poeta galés Dylan Thomas, ainda que non escribeu para ser lido mas para ser ouvido. Coa concesión do premio Nobel de Literatura a un recoñecido compositor e cantante, recoñécese a creación poética ligada á musica. As palabras representadas e dicidas coa voz . Penso na enxurrada de recelos canónicos desde os altares da pureza e da alta cultura. Penso en Meendinho e en Martin Codax, mestres da palabra cantada, confiando a súa poética á musicalidade das palabras, nas orixes orais da poesía de noso que hoxe chamamos literatura e na altura só eran cantigas de amigo. Desde a arela sempre insatisfeita de ver na poesía a procura da palabra acaída, a habelencia para compor mundos coas palabras, abrir clareiras na espesura, dispor o lubre e o alzado alí onde os demáis só temos núa vida. Penso en todos o poemas cantados que puxeran letra á nosa vida, cando a palabra cantada foi luzada e fraga sagrada no meio do banal comercio do útil. Nos que lemos Dylan como lemos Brodsky, Rimbaud, Rosalía, Dylan Thomas ou Manuel Rivas. Penso na profética visión de Christopher Ricks, Greil Marcus, Xoán Abeleira e Vicente Araguas sobre o mundo poético de Dylan e penso tamén nas cancións de Voces Ceibes pasando de boca en boca, ensarillando o fondo común da oralidade que atravesa a nosa historia cultural durante séculos, palabras para seren escoitadas cada vez como a primeira, para recoñecermonos na palabra do outro.

O certo é que non é Dylan quen fai fascinante a literatura, mas a luzada da literatura quen nos trai un outro Dylan. Como penso que a canción ou é un xénero da literatura poética ou non é,  Dylan poderia ser tan necesario como calquer outro escritor-poeta. O seu único libro de prosa publicada son os treitos recollidos en “Tarántula” e a letra de  “Mr. Tambourine Man” apareceu no  Norton Introduction to Literature. Ricks ten sinalado que a plenitude da súa arte como  músico e cantante que é principalmente, articúlase na composición onde converxen a liña melódica e o sotaque. Por iso, nun intre no que a poesía está a extinguirse como referente público perante a narrativización de todo sob a prometeica acción productiva (das artes á  educación), a Academia sueca volveu lembrarse da poesía. Acepte ou non acepte finalmente o Nobel, premiando a Dylan alarganse os perímetros da literatura, como fixera en 1996 cos versos de  Wislawa Szymborska e de Tomas Tranströmer en 2011. Apenas tres poetas en vinte anos. De súpeto, Dylan tornouse un cantor para ser lido.

Ignoro se Harold Bloom ten ou non razón. Porén, desta vez, o  Nobel de literatura recoñece a pegada deixada polo imaxinario antropolóxico norteamericano na cultura do século XX, nomeadamente a debruzada entre os anos 50 e 70 nas voces de Woody Guthrie, Kerouac e Ginsberg (algúns exemplos entre outros) a través de quen bebeu desa fonte e a encarnou no seu corpo e voz. Todo eles psicopompos que carregan o  saber e excesos da época. Poderemos por acaso afirmar que a poesía é exceso? Unha época de autores, actores e trobadores que desde un certo temperamento libertario, voluntarista e lúdico, adoptando o  imaxinario crepuscular do  sul dos EUA non  abandonaron por iso a insolencia baudelariana, transitando os vieiros dun compromiso non sentimental que quixo mudar o mundo desde unha subxectitivade con conciencia de derrota, parte maldita e de sombra que impideu sacrificala toda a ela ás formas sociais quer do compromiso, quer do conformismo. Foi Dylan talvez quen incorporou esas disonancias dándolle significado social e comercial, mas tamén o ponto de rutura e contradición entre o realismo folque e o modernismo boemio que foi troquelando porén unha imaxe de Dylan como  “trobador proletario” en parte artificial nun contexto que se definia en oposición ao mercantilismo. O realismo social exixido pola cena folque tamén foi un freo imediato sobre a criatividade de Dylan,  mesmo antes de mudar para unha sonoridade rock que tiña sido criticada pola viraxe persoal e introspectiva. Dylan rebélase, mas é unha rebelión contra o mesmo tempo. Con certeza, nel hai unha distancia, unha frialdade,  certa rixidez social e autoconciencia dramática. O xudeo Dylan, malia a conversión ao cristianismo, acompañada doutras figuras do momento (Eric Clapton, Barry McGuire, Johnny Cash, Fleetwood Mac) está claro que non foi un cristiano ao uso – fluctuando desde o xudaísmo ortodoxo e o cristianismo evanxélico-  con  alusións bíblicas formuladas desde a raiva e o pesar

Viñeron os óculos escuros, as motos e a banda de rock que foran  percebidos como ameaza  á  cultura e á comunidade que o apoiou. Dylan foi abandonando  ese eido, abrindo un novo campo de posibilidades para o  rock, principalmente  ligando a música ao desafío dos poetas e pintores da modernidade. Quer dicer, o poeta trobador, que é sobretodo compositor, o cantautor que se popularizou como músico con toda a súa iconografía, tamén aspira a coñecer, apenas con outros medios aos da literatura. Só dun xeito abstracto poderiamos facer diferencias entre a linguaxe poética da canción e a do narrador, da fórmula compositiva que utilizan sen por iso confundírense. Porén, ambos e dous precisan comporse e encarnarse desde diferente soporte físico.

Na segunda metade dos anos 60, os músicos comezaran  a se aproximar ao  rock como meio de experimentación e auto-exploración, tornando a música un meio intelectual, emocional e física para a mudanza social. Os textos mais introspectivos entraran en confronto coa lealdade da música folk ao realismo social mas a representación contra-cultural que fornece capacidade á música para mudar o mundo, tamén viña da celebración da “mocidade” fornecendo un símbolo de esperanza e transformación. O imaxinario común anticapitalista, a vangarda da experimentación rock, o amadorismo con conciencia de seu, o virtuosismo do guitar-hero comprometido coa forma libre improvisatoria dos jazzmen, a fascinación da Velvet, a androxinia e a depresión feliz. Non hai nada máis complexo que dar feitura ás voluptuosidades do suxeito soberano se non é aceptando a derrota como motor do real. Porén, non hai consenso sobre a sua vocación estética ou sobre a función social da sua suposta rebelión, que Dylan tan ben mostrou como icono da época e o que a contracultura tiña de seu para ser  reintegrada.

No desenvolvemento de temas como A hard rain’s a-gonna fall, Like a rollin’ stone e Hurricane  mostra esa conciencia nómada que desaba nunha enxurada de palabras que se tornan danza e furor orixinal antes de producir un sublimado, un metal novo que xurde da pausa e do silencio que as alimenta, quer citando Eliot, quer Ezra Pound, quer debullando as herbas de Whittman. Só de poemas se poden facer poemas. E nisto Bloom ten razón. Mas un poema non necesariamente escrito e publicado con fasquía de obxecto libro.

O que é un dos primeiros videos músicais da historia, Subterranean homesick blues ( faixa principal do álbum Bringing It All Back Home,  1965) é unha homenaxe ao Jack Kerouac do romance  Subterraneans, mostrando, ao fondo, ao poeta Allen Ginsberg. Santos  iconos beat como frontispicio do novo icono que nace, entanto Dylan nos ofrece palabras para seren lidas en cartóns que van sendo descartados,  caendo no chao e desaparecendo como pétalas de flor que constrúen ou texto da canción. A canción pode ser lida como un texto tan efémero como a música que o ofrece, durando o que dura o visionado e a audición. Mas é tamén un mecanismo irónico, unha fórmula escrita para ler lida ( submendose ás normas da escrita) e unha dramaturxia con música de fondo que reflicte a potente luzada da publicidade que vén. Arte sen certeza que se autofunda con potente capacidade performance, producindo transcendencia para logo extinguirse. Separación de linguaxes? Que significa escribir?

Quizais a cultura do século XX definiuna Pessoa na arela de Alvaro de Campos: “sentir tudo de todas as maneiras, viver tudo de todos os lados, ser a mesma coisa de todos os modos possíveis ao mesmo”. As letras hipercinéticas  de Dylan recollen a contracultura da década de 1960 ofrecendo unha destilación codeínica. O remuiño verbal é  a política do tempo. A tradicional distinción entre xénero literarios dase no resto das artes e entre estas e a ciencias. Nos trobadores equivale a unha escrita que se expresa en forma cantada e a través da entrega do long play e do concerto. O reto da poesía do s.XX ten sido atopar formas expresivas coherentes coa nova configuración do mundo, para sobrevivir á súa narrativización. Por iso, premiar a súa poética non é tan diferente de premiar a de Fo ou  a de Pinter, palabras todas elas para seren representadas. Son moitas as cancións que conforman a mellor da poesía de sempre; nos xornais e revistas deitase ensaio e narrativa e o cinema e a televisión alicerza en guións coa mellor ficción. Como hai má poesía publicada en libro. Todo iso é literatura. Non confundir “co todo vale”, mas coa necesaria mudanza de perspectiva.

Se algo hai que censurar á Academia sueca é  premiaren o consagrado a costa do esquecimento das literaturas periféricas. Non só as asiáticas ou africanas, mas as que continuan a seren ocultadas baixo o estatismo (estatalismo) canónico. Porén, hai que celebrar a ousadía- talvez un bocado saudosa- de outorgar o  premio Nobel de literatura recoñecendo en Dylan o seria recoñecibel nas cancións de Brassens, Buarque, Rodriguez, Cohen ou Afonso. A música é o vieiro para levar o relato, a vida e a poesía ás persoas. . Na experiencia de escoitar a Dylan hai un elemento icónico e teatral, un pouso de trobadorismo que entronca  coa tradición músico teatral de quen  escribeu non para ler lido mas para ser ouvido e representado nun teatro usando a repetición própia da poesia vocal e cantada. O fólego que alenta en Shubert e Mahler, mestres da palabra cantada.

Ao cabo, tamén foi pioneiro do vídeo-musical e ten un Oscar pola canción Things have changed, do filme   Mozos prodixiosos (2000). Música para ser vista. Palabra que entra na espiral hermenéutica que proporciona a música como sendo o que dura o tempo da audición,  en cada lance modificada e única. Deconstrucción derridiana do primado e sacralización da linguaxe escrita. Porque mesmo aceptando desde o logocentrismo  que a escrita é un sumplemento da fala, que mesmo pode expresarse mellor ca esta,  o recoñecemento da lírica de Dylan é mesmo un chamado á recoñecermos a materialización da voz  fronte a escrita. Mas unha voz que precisa da física efémera da música e do teatro para se ofrecer. Porque o importante e intelixente aquí é trazar as diferencias, valorizar a palabra escrita para ser cantada, o que partilla da tradición oral fronte á  palabra escrita só para ser lida. Ao cabo, agás para unha minoria é dado ler poesía  ou partituras musicais – que apunta a unha reconsideración da ollada obxectivista da realidade inscrita na textualidade como único regulador do que pode ser pensado- o que distingue ao escritor-narrador do poeta-cantor son as diferentes estratexias ante o mesmo material lingüístico e textual, que no poeta destaca a composición da musicalidade da expresión verbal e escrita, o ritmo e a medida do tempo,  a rima que percorre o poema e que serven para canlear a materia fónica que lle serve de expresión.

Ten chegado a hora de revalorizarmos a canción, de brazo dado de outras senlleiras manifestacións da cultura popular arrombadas desde os tribunais da verdade, todo aquilo que foi subestimado  desde a alta cultura. Todo o que en palabras de José Luis Pardo, non é só música.

Grazas por leres e colaborares no Ollaparo !

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

off