Podemos a través do espello

A metamorfose ideolóxica de Podemos é tan recorrente como as admonicións que recibe dos seus teimosos adversarios. Porén, nin unhas nin outras reflicten adecuadamente o seu verdadeiro potencial. Alén dos discursos, sermóns e xaculatorias, a realidade está a marcar un mapa que pouco ten que ver co que se percibe a primeira vista. Aínda que algo dese submundo estaba presente desde o principio nas “autopsias” demoscópicas que se fixeran sobre a sorprendente irrupción na vida institucional desta startup política que ameaza desprazar ás formacións máis veteranas do lugar.

Tirando partido da hemeroteca, lembraremos que nos seus inicios as enquisas que se publicaron pouco despois do seu éxito nas eleccións europeas de maio de 2014, revelaban unha circunstancia curiosa cuanto aberrante desde o plano da estrita lóxica. Á hora de respostar a preguntas de como situaban no dial ideolóxico a Podemos, votantes, afiliados e simpatizantes do “pablismo” respostaran maiormente que “de extrema esquerda”. Porén, esa identificación perdía todo o seu significado cando as mesmas persoas, preguntadas agora pola súa propia adscrición, definíanse principalmente como “de centro”.

A explicación que entón se deu a esa aparente contradición por parte dos todólogos de cabeceira afirmaba que tanta disparidade radicaba no feito de que Podemos beneficiábase oportunísticamente dunha dobre concorrencia. Por unha banda, e de aí o de “extrema esquerda”, porque apañaba o malestar que durante os derradeiros anos manifestouse nas rúas e prazas de España por unha cidadanía farta de corrupción, recortes e axustes. E doutro, e leste era o fiel da balanza que mantiña a virtuosa equidistancia, porque os efectos da crise cebáronse sobre todo coa clase media española, que agora andaba á zaga dunha nova bandeirola de engate coa que recuperar o status perdido.

Iso casaría ben cos bandazos ideolóxicos dados polos dirixentes de Podemos nos dous últimos anos. Primeiro respecto ao eixo arriba-abaixo e a transversalidade como método. Pouco despois, reservando as súas enerxías para participar nas eleccións xerais, rexeitando comprometerse coa súa marca na pugna municipalista, clara expresión dese arriba-debaixo do seu arranque. Cara ao 20-D, arruinando todo intento de coalición cos vermellos de Esquerda Unida, non fóra que a mensaxe resultase demasiado perturbador para os seus seguidores, aínda que marcaba territorio coas confluencias autonómicas proclamando como liña vermella o referendo vinculante. E finalmente, coa vista posta no sorpasso do 26-X, fagocitando a EU e ao mesmo tempo deixando o dereito a decidir como un punto subalterno do seu programa.
Por suposto este vaivén ou rigodón, segundo sexa o compañeiro de viaxe escolleito, compleméntase cunha nova viraxe ideolóxica que balancea entre autonomease como a “cuarta socialdemocracia”, na zona gris do nen carne nen peixe, e admitir que Podemos ten “fasquía do peronismo”, seguramente por aquilo de dar contido ao continente (significante baleiro) do seu soterrado populismo. Loxicamente, nesta última singradura xa non se expoñen temas duros como o da república, a OTAN, a débeda ilexítima, a renda básica universal, a derrogación (“derrogación” non reversión nen reforma) do artigo 135 da Constitución Española, o abandono do euro, e outros conflitos de parecido calado.
A mensaxe de Podemos móvense entre dúas pulsións: a loita contra as desigualdades e a mellora da condición social da clase traballadora. Aí é onde cravou os seus acenos de identidade. Mas é nese magma cidadán onde Podemos conta con máis posibilidades de éxito? Pois non. Do que traslucen os últimos e reiteradas sondaxes, o seu reino non é precisamente dese mundo. Ou, como pouco, non significativa nin esencialmente. Os parias da terra non parecen ser o seu principal arsenal de votantes.

Os dados cantan. Segundo a proxección eleitoral da serie de estudos sectoriais realizados por Metroscopia para o diario EL País, nas próximas eleccións Podemos tornarías a primeira forza política en Euskadi, Comunidade Foral de Navarra, Cataluña, Baleares e Valencia. E agás no caso de Valencia, que ten en parte outra leitura, en todos os demais territorios afírmanse dous factores que difiren do rumbo político-ideolóxico tradicional que adoita atribuírse ao partido morado. Trátase das zonas máis prósperas, igualitarias e cunha poboación máis cultivada e europea de todo o país. Nada que ver coa España profunda (Castela, Andalucía, Estremadura), que segue enfeudada ao bipartidismo PP/PSOE. Por tanto, é na clase media burguesa onde Podemos conta con máis apoio.

Iso no aspecto social, mas o mesmo pódese dicir en canto ao esquema igualdade/desigualdade. Sen que poida sacarse de contexto máis aló do elemento puramente fáctico, algunhas desas comunidades (Euskadi, Navarra) son por imperativo constitucional (os chamados dereitos históricos recoñecidos nas disposicións transitorias) as áreas con maior grao de competencias e “privilexios” do Estado. Unha elipse no programa de Podemos que sen dúbida repercutirá na práctica política no suposto previsibel de que Podemos se torne equipo gañador o 26-X. Se non fose porque as confluencias van por dentro e deixarán sentir o seu poder sobre a marca da casa, habería que afirmar que Podemos é a nova unión de centro democrático. Ceteris paribus.