Logo da epidemia das vacas tolas e os continuos desastres ecolóxicos, as derradeiras probas científicas sobre a suicída adicción das abellas a unha pesticida (neonicotinoide) poderían interpretarse como unha metáfora do colapso civilizatorio en marcha debido ao vixente troquel político-económico. Ou sexa, o neoliberalismo capitalista de Estado baseado na explotación do home polo home e a esquilmación do medioambiente polo home.
Estamos ante un favo tóxico que denuncia os reveses do noso vórtice depredador, mentres os medios de comunicación do chamado Reino de España compiten informando sobre o novo corte de pelo de dona Letizia.
Cando a escaseza e non a abundancia era o signo da economía, un médico holandés de nome Bertrand de Mandeville escribiu un libro que se considera a pedra filosofal de pre-capitalismo. “A fábula das abellas” (1724), xunto a “A riqueza das nacións”, do moralista Adam Smith, figuran como o Antigo e Novo Testamento, respectivamente, do sistema económico que hoxe impera no mundo en réxime de monopolio. A moralidade que Mandeville describe foi unha transgresión sobre o que na altura era un acordo social para superar o estado de natureza. “Vicios privados, virtudes públicas”, era a súa máxima: Urdangarin, Trillo, Pujalte, Bárcenas, Griñán, Chaves, Pujol, Monedero, etc.
O modelo de relacións que esa fábula establece ten como vector o libre albedrio. Só cando as persoas realizan os seus desexos obtén beneficio a comunidade da que forman parte, sostiña caricaturizando aquel “un para todos e todos para un”. Con iso o capitalismo asociábase ao individualismo como a luva á man, deixando claro que o mercado (libre) e a competencia (libre) eran as súas virtudes cardinais.
E no fondo algo de certo segue habendo, aínda que con outra eticidade, nesa fórmula nesgada de afirmar a autonomía do suxeito. Unha persoa descontenta con consigo mesma dificilmente pode socializarse con proveito dos demais.
No fondo Mandeville comportábase como un optimista resolutivo que acreditaba cos ollos pechados no efecto positivo da extrapolación do egoísmo. Algo que un século máis tarde serviría de escusa a Max Stirner para teorizar unha refutación do Estado como gardián do “eu soberano” no seu ensaio “O único e a súa propiedade”. Porén, a ambos os desmentiu a historia: nin a centrifugación do ego devén en activo social, nin o Estado na práctica anula o individualismo. Máis ben ao contrario: canonizar o ” come, durme e engorda e, se te chaman…” significa abonar o canibalismo social, en tanto o individualismo propietario afírmase baixo palio do Estado. Estado e Capital, a santísima dualidade.
Esta dobre conxunción de individualismo levado á súa máxima expresión solipsista e o Estado como garante dos seus atomizadoras dinámicas, son pautas que configuran iso que hoxe chamamos en conxunto neoliberalismo capitalista. Trátase en realidade dunha mutación da paradigma humanista que, desde Aristóteles, entendía ao home (e a muller) como “zoon politikon”(animal social), constatando unha interacción empática entre o individuo e a sociedade que nega a disputa teleolóxica entre ambos os termos. No entanto, a crónica da resistencia á dominación capitalista a miúdo produciu un efecto pendular perverso en certo socialismo autoritario ao acabar reproducindo o mesmo problema que pretendía impugnar.
Nin a hexemonía das masas dun nin o predominio do individualismo sen atributos do outro arroxan unha imaxe fiel dunha sociedade de seres libres. Ambos os formatos de asignación de recursos político-económicos, aínda que teoricamente antagónicos, conflúen na anulación das persoas activas por castes mediadoras.
O neoliberalismo xera unha concentración económica en elites extractivas que deixan en simple retórica a competencia, e o socialismo autoritario fai o mesmo a nivel político solapando a cooperación solidaria e inclusiva.
No imaxinario colectivo, toda organización non democrática (autoritaria, xerárquica e piramidal) discrimina entre abellas reina na cúspide e zánganos na base. Autoridades e mandados.
A maior diferenza entre o capitalismo norteamericano e o chinés neste século XXI non radica nas súas oligarquías de control senón no uso que estas fan do aparello do Estado para lograr os seus obxectivos totalizantes. Ambos os supostos coinciden nunha mesma ideoloxía bipolar que condiciona e restrinxe a liberdade das persoas físicas (cidadáns suxeitos ao imperio da lei) e dispón mans libres para as persoas xurídicas (a autorregulación dos mercados). De aí a funesta ruleta rusa produción-consumo. Ninguén ou case ninguén na sociedade así instituida pensa na limitación dos recursos e por iso as chamadas ao auto-decrecimento equitativo apenas conmoven. O que non impide que cando desde arriba e coactivamente mándase parar, a maioría encártese.
Entón chámano recesión ou crise, e serve para inocular na xente que “viviu por encima das súas posibilidades” un austericidio de parte para crecer en desigualdade.
O mundo da política (como o da natureza) contén un ecosistema ético que se degrada a medida que se alteran as constantes vitais da cadea trófica que o integran provocando reaccións en cadea potencialmente devastadoras. Fai cincuenta e cinco Rachel L. Carson escribiu “A primavera silenciosa” para alertar sobre a gran mortalidade que provocada nas aves o uso de axentes químicos. Agora, a fábula das abellas non só é a metáfora mórbida da globalización capitalista. Indica sobre todo a polinización biocida do vespeiro humano.
