off
Cedeira, Fillos da silveira — 13 Setembro, 2012 at 5:08 p.m.

A folga do chiquito en Cedeira (1967)

by

Nada é por acaso. A comunidade de diálogo pode chegar a ser abondosa en achádegos, coma éste que nos descubriu a amiga Berta logo de pescudar na Hemeroteca de La VANGUARDIA, entanto gorentabamos da súa hospitalidade, de compango e irmandade,  no Taranho (Régoa). Benzóns.

 La "huelga del chiquito" en Cedeira, pueblo ferrolano, ha tenido éxito. (De los periódicos.)

 Son clásicas, y divertidas para el costumbrista, las huelgas de
 bebedores, que se niegan durante unos días a consumir vinos en las
 tabernas cuando se producen subidas de precio. Los bebedores son
 personas apacibles y no se sabe que en esos períodos de abstinencia
 se hayan provocado algaradas y disturbios. Siempre pasa lo mismo.
 Primero corre el rumor de que los taberneros van a elevar el coste
 de los vasos y los clientes se transmiten unos a otros la alarmante
 noticia. Al ser interrogados sobre el particular, los bodegueros, ladinos,
 se callan, y a veces alguno, más locuaz, razona la necesidad de
 tales aumentos. Casi siempre lleva las culpas el transporte. Tras unas
 jornadas de aparente calma, los vasos suben y ese día, que suele
 ser domingo, se arma la gorda.
 Que es lo que aconteció en el pueblo ferrolano de Cedeira, donde
 el chiquito pasó de una peseta de valor en venta a seis reales. Los
 parroquianos acordaron desertar de las tascas y éstas, jaraneras a
 las horas punta, presentaron la tristeza de las soledades trascendentes.
 Ante la magnitud de los acontecimientos, los taberneros decidieron
 volver a las tasas antiguas y el chiquito tornó al estipendio de
 una peseta. ¿Están vencidos los taberneros? ¿Han mordido el polvo
 de la derrota? Yo creo que no. Los taberneros son hombres experimentados,
 han soportado innúmeras holganzas de este tipo y están
 dotados de magnífica capacidad de maniobra. Estimo que se trata
 de un amago, para ver cómo reaccionaba la clientela, y dentro de
 poco, ya los bebedores trabajados por agentes secretos del gremio,
 esos que soplan de balde, incidirán de nuevo en la subida de dos
 reales por chiquito.
 —¿Conoces algún tasquero rico? — pregunta el agente secreto a
 un veterano del mostrador.
 —¡Hombre, no será don Juan March, pero cuando montaron la
 tasca no tenían más que lo puesto!...
 —Así se escribe la historia! Lo que pasa es que son sufridos y
 beben gratis. La única ventaja que tienen es que ahorran los cuartos
 que los demás nos gastamos en bebida. ¿Y lo que padecen? ¿Tú
 sabes lo que es aguantar a los borrachos nocturnos? ¡No tenéis razón!...
 Con argumentos de esta naturaleza, el ánimo de los bebedores
 flaquea. Por otra parte, los tasqueros juegan la sed de los parroquianos.
 Saben que la mayoría no aguanta largos ayunos y han de
 acercarse al establecimiento silenciosos y mansuetos. Hace muchos
 años, un candidato a diputado se presentó ante sus electores, creo
 que en el propio Ferrol, y preguntó emocionado a la multitud:
 —¿Qué queréis? ¿Que suba el vino o que baje el pan?
 —¡Que baje el vino y que suba el pan- — exclamaron unánimes los electores.
 En un país de semejante mentalidad es difícil que las huelgas vinarias
 prosperen. Pero los taberneros, con su proverbial cautela,
 acostumbran a guardar en alacenas secretas vasos más pequeños
 para los casos de emergencia. Puede el vino retornar a su tasa anterior,
 pero el volumen del recipiente se achica. Los bebedores aceptan
 la mengua, porque se les antoja una muestra de ingenio, y éste siempre
 es objeto de admiración en las tabernas. Seguramente las tabernas
 de Cedeira ya han estrenado nuevos cristales. Amén. — ERO.
 Fonte:Bebedores en huelga.La Vanguardia,domingo 3 de septiembre de 1967.

Tras a Segunda Guerra e, especialmente, no período entre a Lei de Imprensa de 1938 de Serrano Suñer   e Lei de Imprensa de Manuel Fraga, en 1966, a imaxe no xornalismo de opinión era unidirecional. Só había espazo para o discurso e propaganda que é máis concentrada na prensa do Movimiento, que en 1944 contaba con 37 diarios e 15 revistas. Co chamado “aperturismo ”  a eliminación da censura previa foi compensada con outros procedementos de control non menos eficaces e ben coñecidos por quenes facían do exercizo de estilo un exercizo de liberdade e un privilexio durante a longa noite de pedra.
Nesa altura, o conservador La Vanguardia tamén non debecería por amagar moito nen explorar os límites da liberdade de expresión, será por iso que gozaban do privilexio de teren algún “tabán” entre os colaboradores. A Lei Fraga seguiu a servir ao seu señor e mália os intentos do tardofranquismo por agochar  a ditadura, en 1967 a sociedade galega  padecía represión implacabel e o que Otero Pedrayo chamou  “o feudalismo eléctrico de Fenosa”  en Castrelo do Miño.  O texto enmárcarse entre o asasinato de Julián Grimau  é 1963), o nacemento clandestino da UPG (1964), e   o “accidente”de Ruano de 1969.
Contra final dos anos sesenta deuse un xornalismo de  servizos  direccionado a acrescentar a atención do medios en temas de interese humano, acontecimentos cotiáns  que se amosaban nun estilo híbrido que mesturaba o informe de situación ahistórica e estática, allea ao contexto e ao que acontecía. Cando se podía, tirábase do estilo,  da ironía ou da sorna, do costumismo caricaturizado de “los pueblos de España”, ás veces máis ocultador ca outra cousa, para canear a “autocensura” . Para informar non abondaba con redactar e alguns xornalistas tiraraban do estilo recreando o acontecido. Algúns tiñan a función explícita de mesturar xéneros e estilo, a crónica coa opinión. Facían literatura de xornal a partir de acontecimentos cotiáns.
Nos 60, lembremos,  en Galiza estase a dar unha oposición antifranquista alicerzada nunha recuperación nacional da língua e da cultura de noso. En 167, dille Manuel María a Neira Vilas nunha carta:
“… o día 9 de maio, no estadio da Residencia de Estudantes de Santiago de Compostela, Raimon deu, na súa língoa, un recital das súas propias canciós que tivo un ésito cramoroso… Por estes anos, 1967 e 1968, a Universidade Galega deu mostras dunhas inquedanzas e dun inconformismo non habitual entre nós. Inquedanzas”

Mais quen é o burlón que asina Ero?  Álvaro Ruibal (Compostela 1910-Barcelona,1999)  xornalista e escritor galego, republicano e  barcelonés de excepción. Vai  dirixir a revista Destino e  en La Vanguardia  asinou  por máis de trinta anos  a columna diaria  “La calle y su mundo” co seudónimo de Ero, adoptando así o nome do  frade galego que estivo tres séculos a escoitar o canto dos paxaros. Ruibal tamén quixo ficar á espreita do canto dos paxaros, das cousas sinxelas e esquecidas, dende a súa columna diaria. Cronista dunha  España folclórica, e en moitos aspectos primordial, sobreviviu a doses de sorna.

“Bebedores en huelga” aparece a carón dun cadradiño de Muntañola (humorista gráfico de TBO que finou  aos 97 anos o pasado marzo), de pasatempos e de publicidade.  Pois ese é o tratamento explícito do acontecido en Cedeira:  “Son clásicas, y divertidas para el costumbrista, las huelgas de bebedores,”  portanto, aviso a navegantes,  todo o que vén a seguir élle pura evasión. Todo?

O pasado xullo dicía  Francesc de Carreras  en La Vanguardia que  “quizás la crónica es el género periodístico por excelencia, el que tiene una mayor originalidad, alejado de la escueta noticia y del artículo entendido como miniensayo. Al cronista se le permite algo de literatura, pero poca, la justa, aquella que casi no se nota. En las crónicas, el periodista no debe exponer sus ideas y concepciones, debe limitarse a algo más sutil: a ver, oír y contar lo visto y oído… desde sus ideas y concepciones. Una perspectiva nada fácil para la que se necesita ironía o truculencia.” O que Ruibal fixo, glosar notícias, contar coma ficcións o que de verdade aconteceu, e ó revés. Será por iso que Quim Monzó aínda ten saudades da columna diaria de Ero.

O Ero de La Vanguardia semella  aquí intempestivo, no entanto coñece ben do que fala. A promesa dunha crónica costumista axiña vai debullando a complexidade daquilo que se olla. Até que estala, subvertindo o conto humorístico, deixando caer o veo que esconde a realidade social no franquismo, e no que a crónica é máis un pretexto do que  unha finalidade en si. Mesmo a nivel da reflexión filosófica e política  non deixa este texto de ter o seu  interese, debullando ese mundo can que é a vida  mercantil urbá . De feito,  a estratexia de venda na taberna non desmecere das tácticas do marqueting máis requintado. A súa eficacia depende moito da relación de forzas, dos ingresos, da destrución dos modos de produción autosuficientes e “tradicionais”. A fenda entre o que os  “bebedores” gañaban e o que podían gastar cúbrese coma hoxe  dando facilidades para o endebedamento ou exercendo unha presión contínua no consumidor. Trátase de controlar tanto a oferta como a demanda de chiquitos! Obviamente era arriscado, mais podíase asumir grazas á inventiva  táctica do “axente secredo do gremio” e até a marabillosa innovación de vendas do que “sopla de balde”, de crear a ilusión de estar a pagar o mesmo (quer dicir, máis)  por menos.  Unha solución tan vella como vello é o  capitalismo.

Trázanse contornos da cultura popular enmoldurados na vila mariñeira de Cedeira. Velaí que Ero, aproveitando o antagonismo de bebedores  e taberneiros, preséntanos unha situación humorística e de habelencia popular, non exenta de amargor. Os bebedores son “personas apacibles” pouco dadas á rebeldia, e os taberneiros, “ladinos” e “experimentados”, “dotados de magnífica capacidad de maniobra” e “cautos”. Sen dúbida, una encenación  ben acaída  para o xénero picaresco.

Nun intento de contextualizar o acontecido co prezo das tazas de viño, o autor tira dun recurso  propio da narrativa oral que reforza o dito e axuda ao lector de La Vanguardia a aclimatarse axiña á idisiosincrasia galega, aos eventos consetudinarios que acontecen na rúa: “hace muchos años , un candidato a diputado se presentó ante sus propios electores…”. Coma nos contos orais, non fai falta ser máis preciso: “, creo que en el propio Ferrol”.  Reparemos, porén, nesta brincadeira:

“Hace muchos años, un candidato a diputado se presentó ante sus electores, creo que en el propio Ferrol, y preguntó emocionado a la multitud:
—¿Qué queréis? ¿Que suba el vino o que baje el pan?
—¡Que baje el vino y que suba el pan- — exclamaron unánimes los electores.
En un país de semejante mentalidad es difícil que las huelgas vinarias prosperen”

Madía leva ! Daquela non prosperaban as “huelgas vinarias”, nen  as “binarias”, nen calquera outra.

Será que aquí o inconformismo  apaña outras formas diante da que é realmente salientabel,  a maledicente absurdeza do deputado:  ¿Qué suba el vino o que baje el pan?. Fronte o home-leria  e o dilema imposibel, o  inconformismo surrealista, a resistencia do viño!. Toma ti o que queiras e paga o meu chiquito! Evidentemente o deputado non admitiría esa resposta.  A do viño como salvación provisional. O viño coma  imaxinaria metáfora de insubmisión. Coma nos manifestos surrealistas, o que lle veñen dicir os electores ao candidato é outra cousa: non é porque os imbecis non nos comprendan que nós non debamos comprender os imbecis.  Por facer da necesidade virtude, non se debe esquecer que, a diferencia da Galicia sur e miñota,  non son as  Rías Altas terras de viño e de furanchos,  ainda que ir íase poñendo  pan.

Á luz desa interpretación sería interesante, neste momento, non desviar o ollar e adoptarmos un outro punto de vista e non sucumbir aos excesos eufóricos.  Será que o sarcasmo de Ero – tornase até mesmo embarazoso dicilo- está a  transparecer un pobo submiso que a  identificación saudosa do autor xa non pode ocultar? En un país de semejante mentalidad es difícil que las huelgas …prosperen

Quenes se erguen antes que o sol,  entreteñen os intres de descanso e repouso nos balcóns das tabernas. Seremos un país con sede, anainado polos efluvios e maceracións carbónicas de viños con baixo grao alcohólico.  Ao cabo,  tratándose de man de obra docil e barata, óptima para alentar a inmigración, tamén non se ía renunciar  ás sensacións tánicas.  Non sendo exclusivo do “taberneiro”,  empréstalle ao bebedor a dignidade de recoñecer o inxenio aceptando o engano. Un recoñecemento derivado cecais dunha sobreadaptación á irracionalidade da época e ao feito idiosincrático de termos moita sede e que “o  inconformismo non habitual entre nós”. Unha fatalidade, unha catástrofe consentida.

“Los bebedores aceptan la mengua, porque se les antoja una muestra de ingenio, y éste siempre  es objeto de admiración en las tabernas”

Qué se agocha tras a brincadeira? Unha visión interesada de presentar o país como un lugar conservador que alimenta tópicos a forza de repetilos unha e outra vez,  ou unha faísca de rebeldía, unha sutilísima crítica da situación que reivindica  a mellora das condicións de vida dos mariñeiros a través dun recoñecimento de quen sufriu, como ten demostrado Dionisio Pereira en Loita de Clases e represión franquista no mar (1864-1939),  as consecuencias máis inmediatas da represión (“nos anos corenta e cincuenta, os pescadores perderon todo o seu anterior protagonismo”) até ben entrados os anos sesenta. Será, porén, que o galego Álvaro Ruibal está a verificar o espirito de rebaño dun pobo brutalmente domesticado?

Que cada quen tire as súas propias conclusións ao calor dun tostado de herbas, que sempre cae ben.


4 Comments

  1. administrador

    Vimos de recibir na redacción un vello artigo de Xohan Estrada sen data que comenta este mesmo acontecimento e que será reeditado aquí nas páxinas de Olláparo como Folga dos Chiringuitos 2

  2. Gostei moito Gabriel. Galiza For Ever. Saúde e Terra a tod@s

  3. Una crónica maravillosa! me ha encantado! =)

  4. Interesante achádego e brillante análise.
    Non creo que iso de “que baixe o viño e suba o pan” fose tan real como o cronista pretende. Non me sorprendería que o dixese alguén -incluso unha pila de xente-, pero coa retranca característica deste pobo.

Grazas por leres e colaborares no Ollaparo !

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.

off